Паўстанне 1831г. на Ваўкавышчыне.

2014/05/27 // Ваш отзыв »

А.Радзюк (Гродна)

Адной з галоўных прычын паўстання, якое распачалося ў Варшаве 17 лістапада 1830г. было імкненне далучыць землі былога ВКЛ да Каралеўства Польскага.  Натуральна, што ставячы перад сабой такую мэту, варшаўскія інсургенты імкнуліся распаўсюдзіць полымя ўзброенай барацьбы на ўсход ад Нёмана і Буга. На землях колішняга ВКЛ таксама было шмат прыхільнікаў ідэі адваявання незалежнасці са зброяй у руках. Дзеля каардынацыі дзеянняў па падрыхтоўцы паўстання, ў Вільні ў канцы1830-пачатку 1831г. быў створаны Віленскі цэнтральны камітэт. Аднак, гэты орган не адыграў значнай ролі ў арганізацыі паўстанскага руха на землях Літвы і Беларусі. Асноўны цяжар тут лёг на рэгіёны.

У межах тагачаснай Гродзенскай губерні зімой-вясной 1831г. сваёй актыўнасцю ў падрыхтоўцы паўстання выдзяляліся два цэнтры – непасрэдна Гродна і Белавежская пушча. Дзякуючы свайму выключнаму геаграфічнаму становішчу, аддаленасці ад месцаў дыслакацыі царскіх вайсковых сіл і наяўнасці сацыяльнай базы для ўзняцця паўстання ў асобе ляснічых, стражнікаў і інш. катэгорый служачых, пушча стала тым фактарам, які шмат у чым абумовіў асаблівасці разгортвання ўзброеннай барацьбы не толькі на Гродзеншчыне, але і Брэшчыне. У адрозненні ад іншых рэгіёнаў Беларусі і Літвы (асабліва Віленшчыны), у якіх паўстанскі рух звычайна разгортваўся ў межах аднаго павета, Белавежская пушча акамулявала ў сабе сілы ўсіх навакольных паветаў. Адным з такіх паветаў быў Ваўкавыскі.

Падрыхтоўка да паўстання ў Белавежскай пушчы вялася з зімы 1831г. У Гродна каардынацыяй дзеянняў і вярбоўкай дабраахвотнікаў займаўся брэсцкі маршалак дваранства Кароль Нямцэвіч (пляменнік Юльяна Нямцэвіча – пісьменніка і ад’ютанта Касцюшкі) і асабісты сакратар гродзенскага грамадзянскага губернатара Красоўскі. У гэты ж час пад кіраўніцтвам акружнога ляснічага дэ Ронкі ў белавежскіх лясах, у Зубрыным куце адбываліся патаемныя сходкі, назапашванне зброі і харчовых запасаў, канцэнтрацыя сіл. Змоўшчыкі павінны былі ўвесь час захоўваць асцярожнасць, бо праз тэрыторыю Гродзенскай губерні на працягу амаль што ўсяго 1831г. на захад рухаліся царскія войскі.

Нягледзячы на жорсткае  распараджэння галоўнакамандуючага рускай арміяй Дзібіча аб пакаранні за рабунак мясцовага насельніцтва 1000 шпіцрутэнам[1], паводзіны рускіх войск нагадвалі дзеянні акупантаў. Сведчаннем гэтаму з’яўляюцца шматлікія скаргі мясцовых жыхароў аб патраве палеткаў, катаваннях, масавых рэквізіцыях харчовых прыпасаў, падвод, цяглай сілы і т.п.. Справа дайшла нават да таго, што ў Свіслачы быў абрабаваны святар у якога праходзячыя рускія войскі адабралі свойскую жывёлу, птушку і нават пасквапіліся на кашулі, хусткі і спадніцы.[2] Не меншыя нараканні як з боку памешчыкаў так і з боку сялян выклікалі распараджэнні аб выкананні прымусовых перавозак рознага кшталту прыпасаў для патрэб рускай арміі. Найбольш пацярпелі ад такіх дадатковых павіннасцяў Ваўкавыскі і Гродзенскі паветы. У адпаведнасці з загадам, які выйшаў на пачатку красавіка азначаныя паветы павінны былі на працягу трох тыдняў забяспечыць перавозку ўсяго маючагася на складах правіанта ў дзеючую армію. Дзеля выканання гэтага распараджэння патрабавалася больш за 20 тыс. калёс. Зразумела, што такі аб’ём перавозак аказалася не пад сілам мясцовым жыхарам. Як вынік, суцэльнаму спусташэнню транспарных сродкаў былі падвергнуты не толькі сялянскія падворкі, але і гаспадаркі памешчыкаў. Пацверджаннем гэтаму з’яўляецца рапарт ваўкавыскага маршалка дваранства аб немагчымасці выканання перавозак у Беласток з тае прычыны, што “памешчыкі ў вазах цалкам спустошаны.”[3] Падобныя дзеянні вайсковых і цывільнай адміністрацыі не маглі не спрыяць росту незадаволенасці сярод усіх слаёў грамадства. А гэта незадаволенасць усё больш і больш пагражала перарасці ва ўзброенае выступленне.

Пасля прыбыцця ў Гродна на пачатку красавіка 1831г. дадатковых вайсковых сіл, найбольш “неблаганадзейным” раёнам губерні з’яўляўся г.Ваўкавыск. Менавіта туды былі накіраваны памкненні многіх жыхароў губерні “ў горад Ваўкавыск … павет каторага, з слоў многіх, рашуча рыхтуецца выбухнуць.”[4] Боязнь улад была небезгрунтоўнай. Вось як характаразаваў настроі, што панавалі ў гэтым павеце падпалкоўнік Прыклонскі : “Амаль усе жыхары гэтага павета невыключаючы і чыноўнікаў абавязаных прысягаю расійскаму прастолу гатовы яе парушыць пры малейшым поспеху напада мяцежнікаў на Ваўкавыск.” [5] А ў гэты час фарміруючыеся ў суседніх лясах атрады партызан вялі актыўную вярбоўку прыхільнікаў па ўсяму павету. Гэты факт быў устаноўлены ваўкавыскім земскім спраўнікам, які даносіў, што “у Белавежскім лесе знаходзіцца зборышча невядомых людзей, якія … раз’яджаюць і намаўляюць да сабе чэрнь і іншага кшталту асоб”.[6] Тут трэба ўдакладніць, што сялян у партызанскія атрады даволі часта адпраўлялі непасрэдна іх гаспадары, хаця значная часта сялян (у асноўным казённыя) далучаліся да паўстанцаў з уласнай ініцыятывы.

Нягледзячы на ўсе тыя папярэджанні, што паступалі з Ваўкавышчыны і іншых раёнаў Белавежскай пушчы, вестка аб пачатку там збройнага чына заспела губернскія ўлады знянацку. “Я быў уражаны”, — пісаў чыноўнік у Санкт-Пецярбург, — “весткай аб новым, бліжэйшым, і больш небяспечным бунце ў межах Гродзенскай губерні ў Ваўкавыскай Белавежскай пушчы”.[7] У даным выпадку чыноўнік памыляўся: паўстанне распачалося не ў ваўкавыскай, а ў кобрынскай частцы белавежскіх лясоў. Тым не менш, дзейнасць паўстанцаў далёка выходзіла за межы аднаго павета. Непасрэдным штуршком да пачатку ўзброенай акцыі, паслужылі ўцёкі з-пад нагляда ў Гродна К.Нямцэвіча і іншых змоўшчыкаў у 20-х чыслах красавіка. Менавіта брэсцкі маршалак дваранства, разам з акружным ляснічым дэ Ронка, узначалілі атрад, які па пазнейшым ацэнкам царскіх ўлад дасягаў 500 чалавек. У сваёй дзейнасці партызаны выкарыстоўвалі розныя формы барацьбы: захопы харчовых і іншага кшталту транспартаў расійскіх войск, спусташэнне паштовых станцый, напады на невялікія атрады і пікеты, заміналі камунікацыі паміж вайсковымі часткамі і населенымі пунктамі. Актыўныя дзеянні партызан Віленшчыны і Белавежскай пушчы паставілі пад пагрозу забеспячэнне дзеючай арміі неабходнымі прыпасамі.

На пачатку мая супраць паўстанцаў у пушчу былі накіраваны два расійскія карныя атрады пад камандваннем падпалкоўнікаў Горскага і Сарабіі.             Ім удалося захапіць у палон некалькі паўстанцаў, якіх вымушалі ў лесе паказваць патаемныя сховішчы і сцежкі. Акрамя таго, сярод мясцовых памешчыкаў  у наваколлі Ваўкавыска знайшлося некалькі асоб, якія з уласнай ахвоты згадзіліся дапамагчы ваеннаму камандванню выявіць сваіх суседзей па павету, каторыя далучыліся да інсургентаў. Дзеля большага застрашэння патэнцыяльных удзельнікаў паўстання і тых хто ўжо змагаўся са зброяў у руках, 22 сакавіка быў выдадзены царскі ўказ, якім прадугледжваўся цэлы комплекс рэпрэсіўных мерапрыемстваў супраць інсургентаў. Сярод іншага ў ім прадпісвалася ўсіх шляхціцаў і дваран якія будуць схоплены са зброяй у руках суддзіць ваенна-палявым судом з выкананнем прысуду на месцы.[8] Аб тым, што гэта былі не проста пагрозы сведчаць факты неаднаразовага выканання смяротных прысудаў над паўстанцамі ў межах Гродзенскай губерні і, між іншым, павешанне генерал-лейтэнантам Галавіным шляхціца Лядзінскага ў Свіслачы ў маі месяцы.[9]

Пры дапамозе такіх метадаў і якаснай перавагі рускім войскам даволі хутка ўдалося б згасіць полымя ўзброенай барацьбы у Белавежскай пушчы, калі б не дапамога рэгулярных польскіх войск генерала Хлапоўскага. У зыходным пункце свайга маршрута гэты корпус налічваў толькі 820 чалавек. Тым не менш з гэтымі сіламі генералу ўдалося выціснуць з Белавежскай пушчы атрады царскіх войск і узяць даволі вялікі палон. Тут жа яго корпус папоўніўся сотнямі добраахвотнікаў. Далучыўся да Хлапоўскага амаль што ў поўным складзе і партызанскі атрад дэ Ронка, у шэрагах якога сваімі доўгімі пер’ямі на капелюшах вылучаліся стальцы Белавежскай пушчы. У ноч з 13 на 14 мая асноўныя сілы польскага генерала спыніліся ў ваколіцах Свіслачы. Такі маршрут быў не выпадковы. Хлапоўскі ў суправаджэнні невялікага эскорта накіраваўся ў мястэчка каб праз пару гадзін вярнуцца разам з уладаром гэтай мясцовасці. Тыя пару гадзін, што былі праведзены Хлапоўскім у Свіслачы карэнным чынам змянілі яе лёс і лёс яе ўладара. На кароткай нарадзе, якая адбылася за гэты час, гаспадару мястэчка Т. Тышкевічу была прапанавана пасада цывільнага начальніка ўсёй Літвы. Выбар быў зроблены не выпадкова, бо на той час імя Т. Тышкевіча актыўнага ўдзельніка паўстання 1794г. і напалеонаўскага пахода 1812г. было вядома ва ўсёй Літве і Беларусі. Як адзначаў біёграф Т.Тышкевіча польскі даследчык В.Калінка такі выбар быў абумоўлены імкненнем “прыкрыць слабасць сваіх сіл імем вядомага чалавека”.[10] На наступны дзень значна павялічыўшыся корпус Хлапоўскага рушыў далей у кірунку Рудні пакідаючы ў пушчы значныя партызанскія сіла на чале з Я.Шрэцерам.

Месцам дыслакацыі новага атрада была абрана Светлічанская дача, што непадалёк ад Свіслачы. Тут партызаны адчувалі сабе поўнымі гаспадарамі аб чым сведчаць іх наступныя дзеянні. На прыканцы мая фарміраваннем Шрэцера былі здзейснены два напады на рускія войскі каля вёскі Галены. Падчас першай акцыі ў палон былі захоплены 2 радавыя царскіх войск. У другі раз партызаны сутыкнуліся з камандай улан, якая налічвала 25 чалавек. У бойцы 1 рускі афіцэр быў забіты, 10 чалавек трапіла ў рукі паўстанцаў. Палонных не сталі затрымліваць, а даўшы ім спецыяльнае прадпісанне накіравалі ў Свіслач. Паўстанцы самі даволі часта наведваліся ў гэтае мястэчка – папаўнялі прыпасы харчу, моцных напояў і лекаў, бралі з сабой майстаравых людзей і г.д. Падчас аднаго з візітаў імі быў захоплены і выгнаны з мястэчка этапны начальнік падпарутчык Мамлееў. Зразумела, што ўлады не маглі пакіцунуць дзейнасць гэтага атрада без увагі. На гэты раз у Белавежскія лясы былі накіраваны 3 спецыяльныя карныя корпусы пад кіраўніцтвам Галавіна, Болена і Ліндэна, якія мелі пры сабе нават гарматы. 26 мая атрад генерал-маёра Галавіна атакаваў Светлячанскую дачу. Партызаны аказалі ўпартае супраціўленне, праявіўшы не толькі мужнасць, але і разважлівасць (выявілася вывучка інстуктараў, якія былі пакінуты Хлапоўскім), чым нават выклікалі ўхваленне з боку ворага.[11] Страты рускіх у гэтай бойцы склалі 5 чалавек забітымі і 6 параненымі, страты ж паўстанцаў ацэньваліся рускімі прыкладна ў 30 чалавек, у палон трапіў толькі адзін чалавек. Усе прыпасы, што знаходзіліся ў Светлячанскай дачы былі рэквізаваны, а сама дача спалена. На наступны дзень рускія працягнулі пераслядоўванне партызан. Фактычна пасля гэтай акцыі атрад Шрэцера перапыніў сваю дзейнасць, распаўшыся на больш дробныя часткі. Узброеную барацьбу працягвалі далёка не ўсе з іх.

Наступны этап паўстання на Ваўкавышчыне звязаны з прасоўваннем праз тэрыторыю Гродзенскай губерні польскіх войск пад камандваннем Дэмбінскага і далучыўшыхся да яго  ў розных паветах Віленшчыны і Гродзеншчыны партызан. Пасля паражэння асноўных паўстанскіх сіл пад Вільняй у чэрвені 1831г., атрад Дэмбінскага быў адзінай рэгулярнай адзінкай, якая засталася дзейнічаць на тэрыторыі Літвы і Беларусі. Падчас свайго імклівага руха Дэмбінскаму ўдалося, нягледзячы на шматлікія сутычкі, не толькі захаваць свой атрад, але нават значна папоўніць яго шэрагі. Так, у Дзярэчыне да яго далучылася  фарміраванне слонімскіх партызан, сярод якіх было даволі шмат егераў з Белавежскай пушчы.[12] Далейшы маршрут Дэмбінскага ляжаў праз Зэльву, і Ізабелін (дзе ён правёў ноч з 14 на 15 ліпеня) Поразава і Новы Двор у кірунку мяжы з Каралеўствам Польскім.

Пасля адыходу асноўных сіл паўстанцаў за мяжу ўзбраеная барацьба ў Ваўкавыскім павеце не перапынялася. Але ў адрозненні ад папярэдняга этапу дзеянні партызан ужо не мелі такой яркай нацыянальна-вызваленчай афарбоўкі, а дзе-нідзе нават набывалі сацыяльны і антысеміцкі напрамак. Ход далейшай падзей у Ваўкавыскім павеце мы маем магчымасць прасачыць дзякуючы рапарту ваўкавыскага земскага спраўніка, што быў складзены ім на імя губернатара Мураўёва у маі 1832г. Так, згодна з гэтай крыніцай пасля таго як войскі Дэмбінскага пакінулі межы губерні, ў Ваўкавыскім павеце ў ваколіцах Поразава, Новага Двара і Лыскава дзейнічаў атрад князя Гедройца. Гэты атрад неаднаразова бываў ва ўзгаданых мясцовасцях, а ў Лыскаве забіў мясцовага ключвойта адстаўнога ўнтэр-афіцэра. Супраць партызан Гедройца накіроўваліся рускія войскі, каторымі князь і быў узяты ў палон[13]. Па-другое, у жніўні месяцы ў лясах каля Рудні і Добрай Волі неаднаразова з’яўляўся атрад пад кіраўніцтвам нейкага Бегальскага або Яловіча. Людзьмі з  гэтага атрада быў забіты эканом фальварка Добрая Воля. Па-трэцяе, у рапарце ўзгадваецца фарміраванне шляхціца Дабравольскага, якое ў ваколіцах Поразава і Новадвара пазбавіла жыцця некалькіх яўрэяў. Найбольшыя непрыемнасці, пэўна, даставіў царскім уладам атрад Курка (альбо Курыка), які ў Ваўкавыскім і Гродзенскім паветах захапіў некалькі поштовых станцый і тым самым нанёс значныя матэрыяльныя страты. Акрамя азначаных атрадаў у гэты час на Ваўкавышчынне земскім спраўнікам узгадваюцца атрад афіцэра польскай службы Лаўданскага і неклькі “безыменных” фарміраванняў.[14] З надыходам восені звесткі аб актыўных дзеяннях у Ваўкавыскім павеце знікаюць.

Пасля падаўлення паўстання царызм перайшоў да актыўных дзеянняў накіраваных з аднаго боку на пакаранне яго ўдзельнікаў, а з іншага на уніфікацыю “зямель ад Польшчы далучаных” з іншымі рэгіёнамі імперыі. Да першай групы такіх дзеянняў можна аднесці непасрэдныя рэпрэсіі супраць удзельнікаў паўстання якія ўключалі турэмныя заняволенні, высылку ў Сібір, аддачу ў дзеючую армію (часцей за ўсё на Каўказ), секвестр і канфіскацыю прыватнай ўласнасці, забарону вяртацца на Радзіму і г.д. З-за розных прычын даволі складана падлічыць дакладную лічбу канчаткова канфіскаваных маёнткаў. У Ваўкавыскім павеце  гэта лічба не перавышала 10 зямельных валоданняў (гл. табліцу ніжэй)

SДаходы з гэтага маёнтка паступалі на пакрыццё страт, якія панесла казна за разрабаваныя К.Гоўвальдам і яго атрадам у 1831г. вайсковыя транспарты

Секвестраваныя і канфіскаваныя маёнткі падвяргаліся цалкавітаму спусташэнню. Харчовыя запасы вывозіліся на патрэбы дзеючай арміі. Іншыя рэчы «непатрэбныя» ў гаспадарцы распрадаваліся на аўкцыёнах з малатка.  Самі канфіскаваныя маёнткі таксама з таргоў здаваліся ў арэнду тэрмінам ад 3 да 6 гадоў. У такіх буйных гаспадарках як Свіслач і Зэльва ў арэнду здаваліся асобныя артыкулы: сады, шынкі, дамы, гандлёвыя лавы, правы на рыбную лоўлі і нават знакаміты зэльвенскі кірмаш.[15] Усе каштоўныя рэчы з канфіскаваных маёнткаў згодна са спецыяльным прадпісаннем міністра фінансаў вывозіліся ў Санкт-Пецярбург. Тая мэбля, якая засталася ў магнацкіх рэзідэнцыях была выкарастана царскімі ўладамі на пачатку 40-ых гадоў для абсталявання інстытута шляхетных дзяўчат у Беластоку. Значная доля мэбельных артыкулаў паступіла са свіслацкага палаца Тышеквічаў.[16] Новая сістэма гаспадарання канфіскаванымі маёнткамі, накіраваная ў першую чаргу на атрыманне максімальных даходаў вяла да паступовага руйнавання былых  шляхецкіх  і магнацкіх сядзіб і гаспадарчых комплексаў. Ужо менш чым праз дзесяць год пасля канфіскацыі не надаваўся для жылля свіслацкі палац  “ ў якім столі пагражалі штохвіліным падзеннем”.[17] Яшчэ больш уравжваюць маштабы спусташэння Свіслачы праз 20 год : ”Звярынец высечаны, стаў разбураны, каналы пазарасталі, сад здзічэў, пазарастаў пустазеллем …у палацы, падпёртым і накрытым саломю жывуць чужыя людзі. Колішнію знесеную гімназію замяніла павятовая школа.”[18]

Значныя змяненні пасля падаўлення лістападаўскага паўстання адбыліся ў сістэме адукацыі на землях Беларусі. У 1831-35 гадах толькі ў Мінскай і Гродзенскай губерні былі зачынены 15 сярэдніх школ і гімназій пры кляштарах, сярод іх 1 (у Лыскаве) у ваўкавыскім павеце.[19] На месцы большасці зачыненых школ былі ўтвораны расійскія павятовыя школы, якія атрымалі новыя праграмы навучання. Паўстанне 1831г. паўплывала і на канфесійную палітыку царскіх улад. Небывалых памераў дасягнулі ганенні на уніяцкую царкву, якія скончыліся яе скасаваннем у 1839г. Згодна з царскім указам ад 17 ліпеня 1832г. распачаўся працэс закрыцця “некамплектных” каталіцкіх кляштараў. На тэрыторыі Гродзенскай губ. да ліквідацыі былі вызначаны 17 кляштараў, сярод іх былі зачынены францысканскі ў Лапеніцы, дамініканскі ў Канюхах  і канонікаў латэранскіх у Крамянцы, якія знаходзіліся ў ваўкавыскім павеце.[20] “Непатрэбная” маёмасць, каторая засталася пасля ліквідацыі кляштараў як гэта было і ў выпадку з канфіскаванымі маёнткамі, прадавалася з аўкцыёну. У гэтым плане больш пашанцавала кляштарным кнігазборам. Што праўда, іх лёс быў вызначаны толькі ў 1840г. і да гэтага часу колькасць кніг адчувальна зменшылася. Тым не менш, з трох зачыненых кляштараў у Ваўкавыскім павеце 1367 кніг было перададзена духоўнай семінарыі ў Вільна, 290 — школам, а яшчэ 22 кнігі ў губернскую публічную бібліятэку[21].

Паспрабаваў царызм таксама разабрацца з саслоўем шляхты, якое прыняло ў паўстанні самы актыўны ўдзел. У выніку так званага “разбору шляхты” ў 30-ыя гады ХІХ ст. шмат асоб якія раней належылі да гэтага саслоўя страцілі сваё ранейшае прывелігаванае становішча і былі далучаны да класу аднадворцаў і грамадзян. Згодна з дадзенымі 8-ай рэвізіі 1834г. у Ваўкавыскім павеце налічвалася 526 асоб мужчынскага полу, якія належылі да гэтых двух саслоўеў, што складала больш за 40 % ад лічбы дваран, якія прайшлі верыфікацыю.[22] Узмацніўся пасля паўстання і паліцэйскі нагляд. Як прыклад тут можна прывесці факт заснавання ў 1832г. у трох павятовых гарадах Гродзенскай губерні Ваўкавыску, Слоніме і Лідзе гарадской паліцыі, утрыманне каторай адбывалася за кошт гарадскога бюджэта.[23] Тым не менш, меры прадпрынятыя ўрадам па вырашэнню палітычных, саслоўных, канфісійных і інш. пытанняў пасля падаўлення паўстання 1831г. не дасягнулі той мэты, якая перад імі ставілася. У наступныя дзеяцігоддзі супярэчнасці ва ўсіх гэтых сферах жыцця толькі паглыбілася. Доказам гэтаму з’яўляецца паўстанне, якое выбухнула на гэтых землях праз 30 год.

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске

УРАДЖЭНЦЫ ВАЎКАВЫШЧЫНЫ І “ВЯЛІКАЯ ЭМІГРАЦЫЯ”

// Ваш отзыв »

Альшэўскі Напалеон – дваранін з Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ., брат Ціта. Дзейнічаў сярод паўстанцаў у 1831 г. Эмігрыраваў. Па рашэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 24.8.1832 аднесены да 2 разраду злачынцаў.

Альшэўскі Ціт – дваранін з Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ., брат Напалеона. Дзейнічаў сярод паўстанцаў у 1831 г. Эмігрыраваў. Па рашэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 24.8.1832 аднесены да 2 разраду злачынцаў.

Бабянскі Міхал (н. каля 1797) – дваранін з г. Ваўкавыска Гродзенскай губ., з’яўляўся кіраўніком трупы вандруючых акцёраў. 14.3.1831 далучыўся да паўстанцаў, дзейнічаў у чыне падпаручніка 19 палка лінейнай пяхоты корпуса Антонія Гелгуда, затым апынуўся ў складзе фарміравання Францішка Роланда, у складзе якога 15.7.1831 перайшоў межы Прусіі. Разам з жонкай і дзецьмі перабраўся ў Паўночную Амерыку. У 1832 г. пера­ехаў у Францыю. З 5.3.1834 да 23.7.1838 з’яўляўся членам Польскага дэмакратычнага таварыства. З лютага 1837 г. знаходзіўся ў Парыжы, лічыўся членам Таварыства Аб’яднанне польскай эміграцыі. Па рашэнню Гродзен­скай губернскай следчай камісіі аднесены да 2 разраду злачынцаў.  У 1858 г. атрымаў дазвол вярнуцца разам з жонкай Саламеяй і дачкой Ка­мілай на месца сталага жыхар­ства, скарыстаў гэтыю мажлівасць і пераехаў у г. Пултуск (Польшча).

Бергель Аляксандр (11.10.1805–12.7.1891) – з Ваўкавыскага пав. Гро­дзенскай губ., нарадзіўся ў Ясколтах (каля Свіслачы). У 1831 г. дзейнічаў у чыне падпаручніка. Пасля заканчэння дзеянняў хаваўся ў Кракаве. У 1836 г. эмі­грыраваў у Фран­цыю. У 1840–42 гг. вучыўся ў аграрнай школе ў Грыньён, аднак дыплому не ат­рымаў. У ліпені 1843 г. далучыўся да суполкі містыкаў Андрэя Та­вянскага, сябраваў з  Адамам Міц­кевічам. У 1848 г. дзейнічаў у складзе польскага ле­гіёна на тэрыторыі Ламбардзіі. Пасля вяр­тання ў Францыю жыў у Па­рыжы, пакі­нуў успаміны.

Булгароўскі Ігнацій (16.12.1806–25.11.1853) – з Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ., нарадзіўся ў в. Палонка, скончыў Свіслацкую гімназію, у 1824–27 гг. з’яўляўся студэнтам Ві­ленскага універсітэта, з 1827 гг. служыў у расійскай арміі. З 1.5.1831 дзейнічаў у паўстанні ў чыне пада­фіцэра 5 палка лінейнай пяхоты, 19.8.1831 падпа­ручнік 13 уланскага палка ў кор­пусе Генрыка Дэм­бінскага. Эмігрыраваў у Францыю, куды пры­быў у чэрвені 1832 г., працаваў інструктарам дарог і мастоў. 25.5.1839 да­лучыўся да Польскага дэмакратычнага таварыства. Ажаніўся з францужанкай, меў сыноў Вітольда і Гаштольда. Ра­шэннем гродзенскага губернскага праўлення ад 11.3.1835 пры­знаны выгнан­нікам. Па­мёр у Арлеане.

Булгарын Антоній – дваранін з Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ. У 1831 г. знаходзіўся ў Белавежскай пушчы ў атрадзе Шрэтара, затым дзейнічаў у Пінскім павеце ў атрадзе Ціта Пуслоўскага. Эмігрыраваў у Францыю. У адпаведнасці са спіскам, складзеным Леанардам Ходзькай, з’яўляўся членам Таварыства Літоўскага і рускіх зямель. Памёр у Нанце. Па рашэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 9.11.1832 аднесены да 2 разраду злачынцаў, частка маёнтка Татаршчызна, коштам 12 тыс. злотых канфіскавана.

Выбрыноўскі (Выбраноўскі) Іван (Ян Пётр) – дваранін з Ваўкавыс­кага пав. Гродзенскай губ. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у чыне паручніка. Эмігрыраваў у Францыю. 30.11.1836 вы­ехаў у Алжыр на караблі “Сцікс”. 6.6.1840 вярнуўся ў Нім. Па рашэн­ню Гродзенскай губернскай следчай камісіі адне­се­ны да 2 разраду злачынцаў. 

Выбрыноўскі (Выбраноўскі) Міхал (н. 15.11.1807) – дваранін з Ваўка­выскага пав. Гродзенскай губ., нарадзіўся ў в. Левановічы, сын Антонія і Юзэ­фі­ны, брат Юзафа. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў ў якасці радавога 11 уланскага палка. Адышоў у Пру­сію, дзе ўтрымліваўся ў Гданьску. 27.4.1834 прыбыў у Аран на караблі “Earl Kelly”, у гэты ж дзень усту­піў у за­межны легіён на 3 гады. У 1834–35 гг. знаходзіўся ў складзе легіёна ў Афрыцы, у 1835–37 гг. у Іспаніі. У маі 1837 г. вярнуўся ў Францыю, пачат­кова знаходзіўся ў По, асеў на сталае жыхарства ў Брэцёй і жыў там да 1849 г., пра­цаваў наглядальнікам на чыгунцы. У кастрычніку 1840 г. стаў членам Таварыства Аб’яднанне польскай эміграцыі. Ажаніўся з францужанкай. Па ра­шэнню Гродзен­скай губернскай следчай камісіі адне­сены да 2 разраду злачынцаў. 

Выбрыноўскі (Выбраноўскі) Юзаф (н. 19.3.1800) – дваранін з Ваўка­выскага пав. Гродзенскай губ., нарадзіўся ў в. Левановічы, сын Антонія і Юзэ­фі­ны, брат Міхала. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у якасці радавога 11 уланскага палка. Адышоў у Пру­сію, утрымліваўся ў Гданьску. 27.4.1834 прыбыў у Аран на караблі “Earl Kelly”, у гэты ж дзень усту­піў у за­межны легіён на 3 гады. У 1834–35 гг. знаходзіўся ў складзе легіёна ў Афрыцы, у 1835–37 гг. у Іспаніі. 16.4.1837 звольніўся са службы.

Галібуртон Юзаф – з Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ. Дзейнічаў сярод паў­станцаў у 1831 г. Эмігрыраваў, працаваў скульптарам. 10.1.1835 стаў членам Поль­скага дэмакратычнага таварыства.

Гараін Міхал (28.4.1798–15.6.1867) – дваранін з Ваўкавыскага пав. Гро­дзенскай губ., нарадзіўся ў Віленскай губерні, сын Антонія і Караліны Гедройц, брат Вінцэнта. Скончыў Віленскі універсітэт, у 1818 г. уступіў у кор­пус інжы­нераў, працаваў на Аўгустоўскім канале. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у чыне паручніка корпуса ін­жынераў, 6.2.1831 атрымаў чын капітана, затым маёра. 4.10.1831 за ваенныя заслугі атрымаў зала­ты крыж. У 1832 г. эмігрыраваў у Францыю, належаў да закладаў у Бе­зансоне, Лю­нэле, Ле Пюі. 10.12.1832 стаў членам Таварыства Літоўскага і рускіх зямель. Ажаніўся з францужанкай. Пра­ца­ваў інст­руктарам дарог і мастоў 3 класа. У 1858 г. вярнуўся ў Вільна, па­мёр у Мін­ску. Ма­ёнтак канфіс­каваны.

Гараін Тадэвуш Ігнацій (30.11.1804–7.6.1839) – дваранін з Ваўкавыс­кага пав. Гродзенскай губ., нарадзіўся ў Варшаве, сын Яна і Кунегунды Зялін­скай. З 1820 г. жыў у Францыі. З’яўляўся удзельнікам падзей 29.11.1830 г., 18.12.1830 атрымаў чын падпаручніка, служыў у 17 палку лінейнай пяхоты, 21.1.1831 атрымаў чын паручніка, 19.2.1831 – капітана. 20.6.1831 выконваў абавязкі ад’ютанта генерала Шаптыцкага, 11.8.1831 служыў пры штабе генерала Самуэля Рожыц­кага, 4.10.1831 лічыўся капітанам 1 класа. 20.7.1831 за ваенныя заслучі атрымаў залаты крыж. 26.9.1831 у складзе корпуса Самуэля Рожыцкага перайшоў межы Прусіі, ін­тэрніраваны. Эмі­грыраваў у Францыю, 26.5.1832 знаходзіўся ў закла­дзе ў Авінь­ёне, затым Люнэле. У 1832–39 гг. служыў у замежным легіёне. Памёр ад ран, ат­рыманых у баі з арабамі. Пахаваны ў Алжыры. Маён­так кан­фіс­кава­ны.

Германовіч Іван – селянін графіні Па­тоцкай з маён­тка Рось Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ. У паўстанні 1831 г. далучыўся да атрада Якуба Шрэтэра, які дзейнічаў на Светлі­чанскай дачы ў Белавежскай пушчы. Эмігрыраваў. Прызнаны выгнаннікам.

Жылінскі Ян Станіслаў (н. 24.6.1806) – памешчык з Ваўкавыскага пав. Гро­дзен­скай губ., з’яўляўся зася­дацелем гродзенскай палаты цывільнага суда, ад­стаўным капітанам. У 1831 г. стаў членам тайнага паўстанцкага гродзенскага камітэта. У кра­савіку 1831 г. узначальваў ваенныя сілы Белавежскай пушчы. Сфарміраваў у пушчы асобны ат­рад. У 1832 г. прыбыў у Францыю, належаў пачаткова да зак­лада ў Шатэ, у 1834 г. жыў у Маран. 14.5.1845 ажаніўся з францужанкай, меў сына. 1.1.1859 назна­чаны памочнікам інспектара 1 класа ў Суржэр. Па рашэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 19.11.1831 аднесены да 1 разраду злачынцаў. Маёнтак Навасёлкі канфіскаваны.

Калупайла Люцыян (каля 1804 (1806)–12.9.1872) – памешчык з Ваўка­выскага пав. Гродзенскай губ., сын Ануфрыя і Барбары Равенскай, скончыў школу ў Свянцянах, Віленскі універсітэт. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў з 25.3.1831, 3.4.1831 атрымаў чын паручніка, пазней далучыўся да атрада Дэзідэрыя Хла­поў­скага. У канцы 1831 г. эмігрыраваў у Фран­цыю, дзе стаў членам Польскага Нацыянальна камітэта, працаваў на фабрыке ў Сант-Дэніз. Ажаніўся з францужанкай, меў сына і дачку. 19.2.1832 уступіў у Таварыства Літоўскае і рускіх зямель. Памёр у Парыжы. Па рашэнню Гро­дзенскай губернскай следчай камісіі аднесе­ны да 2 разраду злачынцаў.

Канапацкі Антоній – з Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ., скончыў юрыдычны факультэт Віленскага універсітэтата, з 1814 г. працаваў адвакатам у Панявежы. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у чыне капітана аўгустоўскага апалчэння, затым уступіў у 1 палк лінейнай пяхоты. 4.10.1831 за ваенныя заслугі атры­маў залаты крыж. У са­кавіку 1832 г. эмігрыраваў у Францыю, пачаткова знаходзіўся ў закладзе ў Безан­соне. 12.2.1837 стаў членам Польскага дэмакратычнага таварыства, у 1846 г. высту­паў супраць палітыкі Адама Чартарыйскага.

Карэнга (Карэга) Дамінік (16.12.1810–28.8.1873) – дваранін з Ваў­ка­выскага пав. Гродзенскай губ., нарадзіўся ў в. Астрончыцы (Астроўчына), сын Вінцэнта і Марыі, з’яўляўся кадэтам Ды­набургскай школы. Пакінуў школу і 20.4.1831 далу­чыўся да паў­стан­цаў. Дзейнічаў у атрадзе Тадэвуша Тышкевіча, з’яўляўся падпаручнікам 11 уланскага палка. 4.3.1832 эмі­грыра­ваў у Францыю, пачаткова пра­ца­ваў у друкарне, у 1838 г. паступіў у корпус дарог і мастоў у ранге па­мочніка, а з 1840 г. працаваў інстуктарам на будоўле канала Рэнэм – Мар­на­, з 1851 г. праца­ваў шэфам секцыі чыгуначнай лініі Па­рыж-Страсбург. 25.9.1847 ажаніўся з францужанкай, меў дачку. 20.12.1864 атрымаў французскае грамадзянства. Памёр пад Парыжам. Па рашэн­ню Гродзенскай губернскай следчай камісіі аднесены да 2 разраду злачынцаў.

Краскоўскі (Красоўскі) Тадэвуш (Томаш) (н. 1803) – дваранін з Ваўка­выскага пав. Гродзенскай губ., вучыўся ў Віленскім універсітэце, працаваў сакратаром гродзен­скага губернатара. У красавіку 1831 г. узначальваў тайны гродзенскі камітэт. Ады­шоў у Белавежскую пушчу, кіраваў аддзелам. У складзе фарміравання Дэзідэрыя Хлапоўскага накіраваўся ў Віленскую губерню, дзейнічаў у чыне капітана 8 лі­нейнага палка. 4.10.1831 за ваенныя заслугі атрымаў залаты крыж. У 1832 г. эмігры­раваў у Францыю, пачаткова знаходзіўся ў закладзе ў Безансоне. З’яўляўся членам Польскага Нацыянальнага камітэта. Па рашэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі аднесены да 2 разраду злачынцаў, маёмасць трапіла пад канфіскацыю.

Кучынскі (Пётр Уладзіслаў) (н. 1.12.1801) – дваранін з Ваўкавыскага пав. Гро­дзенскай губ. з мяст. Сві­слач, (па звестках Б. Канарскай – нарадзіўся ў Вільні), з’яў­ляўся студэнтам медыцынскага факультэта Віленскага універсітэта. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў як батальённы ўрач. Эмігрыраваў. З 1833 г. вывучаў медыцыну ва універсітэце ў Манпелье, 9.5.1834 ат­рымаў дыплом доктара медыцыны. Па ра­шэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 9.11.1832 адне­сены да 2 разраду зла­чынцаў, маёмасць трапіла пад канфіскацыю.

Малевіч Гілярый (24.7.1808–1.3.1874) – дваранін з Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ., нарадзіўся ў мяст. Рось, скончыў Свіслацкую гімназію, з’ўляўся сту­дэнтам медыцынскага факуль­тэта Віленскага універсітэта. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у якасці памочніка хі­рурга. Эмігрыраваў у Францыю, у 1833 г. выехаў у Манпелье для пра­цягу вучобы, 22.8.1834 атрымаў дыплом д-ра медыцыны. З’яляўся членам Тава­рыства Аб’яднанне польскай эміграцыі, а з 20.7.1834 членам Польскага дэмакра­тычнага таварыства. Рашэннем гродзенскага губернскага праўлення ад 14.2.1835 прызнаны выгнаннікам.

Петрашэўскі Феафіл (Тэадор) (1789–2.1869) – памешчык з Ваўкавыс­кага пав. Гро­дзенскай губ., нарадзіўся ў в. Сядзельнікі, сын Юзафа, вучыўся ў Свіслацкай школе, удзельнічаў у кампаніі 1812-14 гг., адстаўны падпаручнік уфім­скага пяхотнага палка. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у атрадзе Ціта Пуслоўскага ў чыне паручніка. Трапіў у палон, утрымліваўся ў турме ў Гродна, адкуль збег і перабраўся ў Га­ліцыю. У 1834 г. прыбыў у Англію, дзе знаходзіўся яшчэ да 25.8.1840, з чэрвеня 1834 г. да ліпеня 1838 г. атрымліваў грашовую дапамогу англійскага ўрада. У 1844 г. трапіў пад ам­ністыю. Памёр у Лондане. Па рашэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 6.7.1832 аднесены да 2 разраду злачынцаў.

Плушчэўскі (Плюшчэўскі) Ламберт – ксёндз картэзіянскага кляшта­ра з Картуз-Бярозы Пружанскага пав. Гродзенскай губ., нарадзіўся ў Ваўка­выс­ку. У паўстанні з 2.4.1831, удзельнічаў у арганізацыі атрада бліз мяст. Картуз-Бяроза. 27.8.1832 прыбыў у Францыю, належаў да заклада ў Буржэ. З 21.10.1837 знаходзіўся ў Парыжы. Па ра­шэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі аднесены да 2 разраду злачынцаў.

Руткоўскі Аляксандр (п. 4.3.1834) – дваранін з Ваўкавыскага пав. Гро­дзенскай губ. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у складзе атрада Тадэвуша Тышкевіча ў чыне пад­паручніка. Трапіў у палон. Па рашэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ат­рымаў дараванне, аднак эмігрыраваў у Фран­цыю. На эміграцыі з’яўляўся членам Польскага Нацыя­нальнага камітэта. Памёр у Ланды.

Седлікоўскі Вінцэнт (6.1.1805–26.4.1869) – з Ваўкавыскага пав. Гро­дзенскай губ., нарадзіўся ў мяст. Свіслач, у снежні 1830 г. атрымаў чын паручніка. У паўстанні дзейнічаў з 13.6.1831 у чыне паручніка артылерыі. У складзе корпуса Мацея Рыбін­скага 5.10.1831 перайшоў межы Прусіі. Эмігры­ра­ваў у Францыю, са снежня 1832 г. знаходзіўся ў закладзе ў Бе­зансоне. Працаваў у эміграцыі архітэктарам. 16.5.1846 стаў членам Польскага дэмакратычнага таварыства. Па амністыі атрымаў дазвол вярнуц­ца на месца сталага жыхарства, чаго не скарыстаў.

Тышкевіч Тадэвуш (17.9.1774–13.4.1852) – граф, памешчык з Ваўкавыс­кага пав. Гродзенскай губ., нарадзіўся у Аўгустова, уладальнік маёнтка Свіс­лач, сын Ста­ніслава, вучыўся ў Варшаве і Вільне. З 1790 г. служыў у арміі, з’яўляўся генералам польскіх войск, былы сена­тар Каралеўства Польскага. Удзельнічаў у паўстанні 1794 г. З’яўляўся стар­шыней сфарміра­ванага 11.6.1831 Цэнтральнага Літоўскага ўра­да. Удзель­нічаў у вар­шаўскім сейме. За ваенныя заслугі ўзнагароджаны кавалерскім крыжам “Virtu­ti Militari”. Адышоў з ат­радам Антонія Гелгуда ў Прусію, адкуль на пачатку 1832 г. перабраўся ў Парыж, з’яўляўся членам Таварыства Аб’яднанне польскай эміграцыі. У Францыі жыў з 2-ма дачкамі і пляменнікам. Памёр у Парыжы, пахаваны на могілках Пер-Лашэз, у 1939 г. яго прах перавезены ў Варшаву. Па рашэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 19.10.1832 аднесены да 1 раз­ра­ду злачынцаў, маёнтак кан­фіскаваны.

Фос-Бергель Юльян – з Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ., камор­нік. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у чыне падпаручніка сярод слонімскіх паўстанцаў, затым з’яўляўся падафіцэрам 3 палка лінейнай пяхоты. 30.8.1831 за ваенныя заслугі атрымаў залаты крыж. У складзе ат­рада Мацея Ры­бінскага 5.10.1831 перайшоў мяжу Прусіі. У студзені 1834 г. прыбыў у Гаўр. Па рашэн­ню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 8.10.1832 аднесены да 2 разраду злачынцаў. У лютым 1859 г. амнісціраваны, пера­браўся на жыхарства ў Ковенскую губерню.

Эйсмант Антоній (п. 20.10.1849) – дваранін з Ваўкавыскага пав. Гро­дзенскай губ., жыў у Заблоцце, працаваў інструктарам пры будаўнічай частцы. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у чыне падафі­цэра 11 уланскага палка, у складзе якога адступіў у Прусію, быў інтэрніраваны. 15.8.1832 на караблі “Vigilante” прыбыў у Францыю. Па рашэн­ню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 24.8.1832 аднесены да 2 разраду зла­чынцаў.

Крыніцы і літаратура

1. НГАБ у г. Гродна, ф. 1 (Канцылярыя гродзенскага губернатара), воп. 20, спр. 709.
2. НГАБ у г. Гродна, ф. 4 (Гродзенская губернская камісія для вызна­чэння ступені віны ўдзельнікаў паўстання 1830–1831 гг.), воп. 1, спр. 24.
3. НГАБ, ф. 1297 (Канцылярыя генерал-губернатара віцебскага, магілёў­скага і сма­ленскага), воп. 1, спр. 5526.
4. НГАБ, ф. 1416 (Віцебскае губернскае праўленне), воп. 4, спр. 4373.
5. НГАБ, ф. 1430 (Канцылярыя віцебскага грамадзянскага губернатара), воп. 1, спр. 2923.
6. НГАБ, ф. 561 (Мінская губернская следчая камісія, заснаваная па справах паў­стання 1830–1831 гг.), воп. 1, спр. 2, 3, 4, 5.
7. AGAD (Галоўны архіў старажытных ак­таў у Варшаве), Emigracja polistopadowa i postyczniowa 1831–1870, nr 1.
8. AGAD, Komisja Rządowa Spraw Wewnętrnych i Policji 1815–1868, nr 7571.

7.      РДВГА, ф. 1 (Канцылярыя Ваеннага міністэрства), воп. 1, спр. 12031, ч. 2, 8.

10.  AGAD, Papiery gen. Franciszka Rohlanda 1779– 1860, nr 7, 15.

11.  BPP (Польская бібліятэка ў Парыжы), nr 408, 493, 565.

12.  Noworocznik Demokratyczny. Paryż, 1843.

13.  Rps BN (Рукапiсны аддзел Нацы­я­нальнай бібліятэкі ў Вар­шаве), II. 7861, II. 7871, II. 7872, III. 6594.

14.  Rps BUW (Рукапiсны аддзел бібліятэкі Варшаўскага універсі­тэта), Spuscizna Roberta Bieleckiego.

15.  Гарбачова В.В. Паўстанне 1830–1831 гадоў на Беларусі. Мн., 2001.

16.  Гарбачова В.В. Тадэвуш Тышкевіч як удзельнік касцюшкоўскага і ліста­падаўскага паўстанняў // Беларусь і Тадэвуш Касцюшка: спадчына, час, зда­быткі. Мн., 2002. С. 112-118.

17.  Патоцкі Л. Успаміны пра Тышкевічаву Свіслач, Дзярэчын і Ружану. Мн., 1997.

18.  Смит Ф. История польского восстания и войны 1830–1831 годов. Спб., 1863–1864. Т. 2.

19.  Bartkowski J. Spis Polaków zmarłych w Emigracji od roku 1831 (Cmen­tarzyk) / Wyd. L. Krawiec // Materiały do biografii, genealogii i heraldyki polskiej. T. 7–8. Rzym, 1985. S. 23–498.

1. Bielecki R. Polacy w Legii Cudzoziemskiej 1831–1879. Warszawa; Łódź, 1992.

21.  Bielecki R. Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego. Warszawa, 1995–1998. T. 1–3.

22.  Bielecki R. Zarys rozproszenia Wielkiej Emigracji we Francji 1831–1837. Materiały z archiwów francuskich. Warszawa; Łódź, 1986.

23.  Biernat A. Inskrypcje grobów polskich na cmentarzach w Paryżu – Père-Lachaise. Warszawa, 1991.

24.  Dangel S. Rok 1831 w Mińszczyźnie. Warszawa, 1925.

25.  Domeyko I. Moje podróże. Pamiętniki wygnańca / Wyd. E. Nieciowa.  Wrocław, 1962. T. 1.

26.  Fiszer E., Wrotnowska D. Catalogue des estampes. Bibliotheque Polonaise de Paris. Paris, 1948–1949. Vol. 2. Cz. 1.

27.  Gadon L. Emigracja polska. Pierwsze lata po upadku powstania listopa­dowego. Kraków, 1901–1902. T. 2, 3.

28.  Janowski L. Słownik bio-bibliograficzny dawnego Uniwersytetu Wileń­skiego. Wilno, 1939.

29.  Kaczkowski J. Konfiskaty na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim po pow­staniach roku 1831 i 1863. Warszawa, 1918.

30.  Kalinka W. Żywot Tadeusza Tyszkiewicza. Poznań, 1853.

31.  Konarska B. Polskie drogi emigracyjne. Emigranci polscy na studiach we Francji 1832–1848. Warszawa, 1986.

32.  Konarski S. Dziennik z lat 1831–1834 // Materiały Komisji Nauk Historycznych. № 23. Warszawa, 1973.

33.  [Kraskowski T.] Pamiętniki o powstaniu białowiezkiem, mający słuzyć jako materiał do historji powstań litewsko-ruskich. Paryż, 1836.

34.  Krawiec L. Lista członków Towarzystwa Demokratycznego Polskiego z lat 1832–1851 // Mate­riały do biografii, genealogii i heraldyki polskiej. T. l. Buenos Aires, 1963. S. 33-149.

35.  Księga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830, zawie­rająca spis imienny dowódców i sztabsoficerów tudzież oficerów, podo­ficerów i żołnierzy armii polskiej w tymże roku krzyżem wojskowym “Virtuti Militari” ozdobio­nych. Lwów, 1881.

36.  Mickiewicz W. Pamiętniki. Warszawa, 1926. Т. 1.

37.  Niemcewicz K.U. Pamiętnik o powstaniu w Brześciu litewskim z r.1831. Paryż, 1863.

38.  Paszkiewicz M. Lista emigrantów polskich w Wielkiej Brytanii otrzy­mujących zasiłki od rządu brytyjskiego w latach 1834–1899 // Materiały do biografii, genealogii i heraldyki polskiej. T. 2. Buenos Aires, 1964. S. 59–109.

39.  Straszewicz G. Pollacchi della rivolutione del 29 novembre 1830 ossia ritratti dei personaggi che hanno figurato nell’ultima guerra dell’indipen­denza Polac­ca. Capolago, 1833. Vol. 1.

40.  Straszewicz J. Les Polonais et les Polonaises de la revolution du 29 november 1830, ou portraits des personnes gui ont figure dans la derniere guerre de l’independense polonaise, accompagnes d’une biographie pour chaque portrait. Paris, 1832–1837.

41.  Szczapiński J. Powstanie w puszczy Białowieskiej // Pamiętniki polskie / Wyd. K. Bronikowski. Przemyśl, 1884. T. 2. S. 241-256.

42.  Tyrowicz M. Towarzystwo Demokratyczne Polskie 1832–1863. Przywódcy i kadry członkowskie. Przewodnik bio-bibliograficzny. Warszawa, 1964.

43.  Wielobłocki J. Krótki rys wypadków Litewskich roku 1831. Paryż, 1862.

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске

Гарбачова В.В. Тадэвуш Тышкевіч як удзельнік касцюшкоўскага і ліста падаўскага паўстанняў // Беларусь і Тадэвуш Касцюшка: спадчына, час, зда¬быткі. Мн., 2002. С. 112-118.

// Ваш отзыв »

У нашай айчыннай гісторыі захавалася яшчэ шмат занядбаных імёнаў, веліч якіх для свайго часу немагчыма зменшыць. Адным з такіх з’яўляецца і былы сенатар Каралеўства Польскага, уласнік маёнтка Свіслач граф Тадэвуш Тышкевіч. В. Калінка, які выдаў у сярэдзіне XIX ст. біяграфічны нарыс, прысвечаны жыццёваму шляху Тышкевіча, адносіць яго ў справе адраджэння дзяржаўнасці і нацыянальнай незалежнасці да найбольш буйных патрыётаў канца XVIII – першай паловы XIX ст.

Тышкевіч паходзіў з буйнога і знакамітага рода, звесткі пра які адносяцца да XV cт. Бацька Тадэвуша, Станіслаў Тышкевіч, вылучыўся як на цывільнай, так і на вайсковай службе: у 1764 г. ён з’яўляўся паслом на сейме ад Мінскага ваяводства, далей, як каштэлян Мсціслаўскі, становіцца сенатарам Рэчы Паспалітай. Акрамя гэтага ён генерал-лейтэнант войск ВКЛ, а як уласнік адносіўся да аднаго з заможнейшых радоў літоўска-беларускіх земель. Тадэвуш быў адным з трох сыноў С. Тышкевіча. Ён нарадзіўся 17 верасня 1774 г. і за свае няпоўных 80 гадоў (памёр 15 красавіка 1852 г.) стаў удзельнікам 5 буйнейшых кампаній канца XVIII – першай паловы XIX ст., распачаўшы ў 1790 г. кар’еру з найніжэйшай вайсковай ступені [1].

Значнае месца ў фарміраванні поглядаў Тадэвуша Тышкевіча адыграў факт набыцця адукацыі ў школе піяраў. Для канца XVIII ст. са сцен навучальных устаноў гэтага ордэна выходзіла найбольш свядомая моладзь, якая з піярамі і з касцёлам наогул звязвала сваі надзеі на адраджэнне дзяржаўнай незалежнасці. Наступным этапам стала касцюшкоўскае паўстанне. Падзей 1794 года ў жыцці Тышкевіча занялі наогул лёсавае месца. Гэта быў час, калі адбывалася фарміраванне яго поглядаў, калі ён знайшоў аднаго з найлепшых сваіх сяброў, які стаў ідэалам на ўсё астатняе жыцце. І, разглядаючы далейшы жыццёвы шлях Тышкевіча, аналізуючы яго паводзіны ў розных абставінах, можна выказаць думку, што пад час прыняцца рашэнняў мэтазгоднасць ці немэтазгоднасць іх вызначалася адпаведнасцю ідэалам, сфарміраваным пад час падзей 1794 года.

Тадэвуша Тышкевіча зрушылі з месца першыя звесткі пра кракаўскія падзеі. Ён накіроўваецца ў Вільню, нягледзячы на той факт, што там адбываліся шматлікія арышты, як з боку Арсеньева, так і Касакоўскага. Адным з тых, хто здолеў пазбегнуць гэтага, быў Я. Ясінскі. Віленскія патрыёты падтрымалі план апошняга аб выступленні з 22 на 23 красавіка і захопе Вільні. Менавіта ў гэты момант, калі паўстанне знаходзілася ў стане падрыхтоўкі, да Ясінскага звярнуўся Тышкевіч, выказаўшы гарачы намер прыняць непасрэдны ўдзел у падзеях. Трэба пазначыць, што апошні ўжо меў аўтарытэт сярод вайскоўцаў, выказаўшы свае здольнасці, шчырасць душы і памкненняў пад час сваёй першай кампаніі – 1792 г., з гэтага часу яго і ведаў Ясінскі. Палкаводзец выкарыстаў Тышкевіча да здзяйснення намечанага плану, ён даверыў маладому вайскоўцу, якому было толькі 20 гадоў, кіраўніцтва адным з паўстанцкіх аддзелаў [2]. Такім чынам Тышкевіч апынуўся сярод тых патрыётаў, якія здзейснілі паспяховы захоп Вільні і вылучылі Ясінскага камендантам горада.

Наступным крокам Ясінскага стала прызначэнне Тышкевіча сваім асабістым ад’ютантам, які выконваў гэтыя абавязкі на працягу ўсяго паўстання [3], два сябра рассталіся толькі перад смерцю Ясінскага. Трэба пазначыць яшчэ адну рысу Тышкевіча, якая паўплывала на вылучэнне Ясінскім з шэрагу іншых данага маладога вайскоўца, гэта – яго дарадчыцкія якасці.

24 красавіка 1794 г. Тышкевіч быў сярод тых 2328 асобаў, якія падпісалі знакаміты Віленскі акт [4]. На жаль ён не пакінуў сваіх успамінаў, і мы можам толькі меркаваць, што апошні быў непасрэдна прычынны да гэтай падзеі. Ясінскі мог абмяркоўваць з ім палажэнні дакумента, мог прыслухацца і да нейкіх парадаў. Але нават нягледзячы і на некаторую няўпэўненасць дадзеных абставін, магчыма сцвярджаць, што Тышкевіч поўнасцю падтрым­ліваў радыкальныя памкненні свайго духоўнага і вайсковага настаўніка. Гэта яскрава прасочваецца, калі звярнуцца і да трагічных перыядаў у гісторыі паўстання на беларуска-літоўскіх землях. Ні ў час наступлення на Ясінскага памяркоўных, ні ў час адхілення апошняга ад кіраўніцтва паўстаннем, ні ў час, калі паўстанне хілілася да згасання, Тышкевіч не адышоў ад тых ідэалаў, якія запалілі яго сэрца. Ён прыняў рашэнне прайсці з Ясінскім праз усе вы­прабаванні і быць з ім побач і ў Літве, і ў Кароне [5].

Пасля страты Вільні і адыходу з Гародні пагоршылася палажэнне Я. Ясінскага, пасля чаго па загаду Т. Касцюшкі былы камандуючы разам з Тыш­кевічам вырушыў у Варшаву. Як сведчаць крыніцы, Ясінскі нават жаліўся Агінскаму, што „адыйдзе пеша ў Парыж, бо ў Польшчы больш няма чаго рабіць. Тут засталіся толькі здраднікі, альбо людзі без душы”. Адказ Агін­скага стаў адлюстраваннем далейшага лёсу знакамітага літвіна: „Калі гэта сапраўды так, то аб сваім лёсе думаць не варта, лепей згінуць” [6]. Згодна з загадам Т. Касцюшкі пасля яго ад’езду часткі літоўскага войска, каб пазбегнуць пагрозы атачэння, вымушана пакідаюць Гародню і маршам праз Саколку і Беласток сцягваюцца на абарону Варшавы. Адным з апошніх пакідаў Гародню Я. Ясінскі.

14 кастрычніка С. Макраноўскі ў абозе пад Бранскам атрымаў вестку аб паражэнні 10 кастрычніка пад Маціёвіцамі і ўзяцці ў палон Касцюшкі.

С. Макраноўскага чакалі пад Варшавай, дзе разлічвалі на літоўскія аддзелы. А між тым Сувораў хутка сцягваў свае сілы пад прадмесце Варшавы – Прагу. 4 лістапада пачаўся яе рашаючы штурм. У выніку бітвы, згодна з рапартам самога Суворава, з больш чым 20 тыс абаронцаў Прагі было забіта 13 340, патанула ў Вісле каля 3 тыс і 12860 чалавек былі ўзяты ў палон. Выратаваліся, перайшоўшы на другі бок ракі, у Варшаву, толькі 800 чалавек. Пры абароне Прагі загінуў і Я. Ясінскі. У баі сябры страцілі адзін адного і на гэты раз назаўсёды. Тышкевіч не здолеў знайсці нават цела забітага Ясінскага. Сам ён быў паранены і ўжо не мог болей трымаць брою ў руках. Але ў той жа час гэта было ўжо і непатрэбна, Варшава капітуліравала. І ў гэтых абставінах зноў быў выкарыстаны Тышкевіч. На гэты раз меркавалася ажыццявіць план Данброўскага, адпаведна якому меркавалася выратаваць скарб і архіўныя дакументы шляхам пераправы ў Францыю. Тышкевіч з вялікім жалем пакідаў Варшаву, гэта стала яго першай эміграцыяй.

Не абышлі Тышкевіча і падзеі лістападаўскага паўстання. Але на гэты раз абставіны яго ўдзелу ў вызваленчым руху складваліся па-іншаму. Не сам ён імкнуўся далучыцца да шэрагу паўстанцаў, а наадварот, значную ролю граў яго аўтарытэт у грамадстве. І калі звярнуцца да параўнання адносінаў Тышкевіча да падзеяў 1794  і 1831 годоў, то ўзнікае думка, што знакаміты сенатар па-іншаму ставіўся да новага паўстання. Па-першае, на гэты час ідэя ВКЛ трансфарміравалася, яна аб’ядноўваецца наогул з ідэяй дзяржаўнай незалежнасці. Дый на чале самога вызваленчага руху знаходзіліся асобы, якія не мелі такога ўплыву, як у свой час Касцюшка і Ясінскі. У 1831 годзе Тадэвуш Тышкевіч сам прыцягваў сваёй постаццю маладых патрыётаў.

Пра аўтарытэт Тышкевіча і планы ў дачыненні яго асобы з боку паўстанцаў сведчыць шэраг фактаў. У красавіку 1831 г. узяць на сябе ролю лідара да Т. Тышкевіча звярнуліся белавежскія паўстанцы [7]. Віленскім камітэтам узначаліць паўстанне ў пушчы прапаноўвалася Каролю Нямцэвічу. Аднак сярод саміх паўстанцаў па гэтаму пытанню не назіралася аднадушнасці. На чале ваеннай сілы вылучаўся Я. Жылінскі. У той жа час было зразумела, што падзел улады ў дадзеных абставінах не мэтазгодзен. У якасці кампраміса на пасаду адзінага кіраўніка меркавалася вылучыць Тадэвуша Тышкевіча, да якога 15 красавіка накіравалася ў Свіслач дэлэгацыя. Аднак Тышкевіч на той момант не прыняў прапановы [8].

На асобу Тышкевіча меў свае погляды і польскі генерал Дэзідэрый Хлапоўскі. 24 мая атрад Хлапоўскага ўступіў на тэрыторыю Беластоцкай вобласці, дзе яго палымяна віталі. Кожны дзень паўстанцы пераходзілі на новае месца. 25 мая частка з іх накіравалася ў Рудню, а атрад пад кіраўніцтвам С. Мяльчынскага – у Свіслач. Перш за ўсе яны прыбылі да знакамітага генерала. І як сведчыў дваравы Тышкевіча, загадалі апошняму рухацца разам з імі [9]. 26 мая Тышкевіча ўжо прадстаўлялі як новага кіраўніка афіцэрам корпуса Д. Хлапоўскага [10].

Атрад пад даводствам Хлапоўскага і Тышкевіча ўступiў у бой з Вiленскiм пяхотным палком пад камандаваннем капiтана Каморнiцкага, які налічваў 180 чалавек і меў на ўзбраенні 2 гарматы. Паўстанцы атакавалi полк, у выніку чаго абяззброілі каманду і захапiлi гарматы [11]. Частка палонных салдат-літвінаў прыняла паўстанцкую прысягу i выказала згоду iсцi з польскай армiяй [12]. Астатніх салдат, як гэта было і пад Гайнаўкай, пакінулі вольнымі, разбірацца з імі проста не хапала часу.

Хлапоўскi выдаў распараджэнне, паводле якога кiраўнiкам мясцовых атрадаў належала далучыцца да польскай армii. На дадзеным этапе гэта займела поспех. З Ізабелінскага лесу прыбыў атрад у 40 чалавек. З-пад Слоніма, зняўшы з мясцовай паштовай станцыі коней, прыбыў на чале невялікага атрада граф Адам Солтан. Адпаведным чынам паступіў і слонімскі памешчык Ісідор Мікульскі [13]. Да фарміравання Хлапоўскага дзякуючы паспяховым дзеянням пачалі далучацца дваравыя і дробная шляхта. У адпаведнасці з данясеннямі ключвойтаў, у пазначаны час сбегла ад памешчыкаў каля 135 чалавек, але, як пазначана, “лічба іх павінна быць значна большай, пра многіх не данясёна, усякі дзень іх уцёкі працягваюцца” [14]. Атрад генерала Хлапоўскага ў хуткiм часе налiчваў ужо каля 5 тыс. чалавек [15].

31 мая паўстанцы выйшлі з Ліды па Вiлейскаму тракту: адна частка, якая налічвала 3 тыс. пяхоты і 2 гарматы накіравалася на Масты, другая ў колькасці 2 тыс., прадстаўленая ў асноўным кавалерыяй, з 4-ма гарматамі праз Радунь – на Вільню [16].

У першыя дні чэрвеня на тэрыторыю Вiленскай губернi ў якасці падмацавання ўступiў 12-тысячны корпус польскай рэгулярнай арміі пад кіраўніцтвам генералаў А. Гелгуда i Г. Дэмбiнскага, якi ўзяў накiрунак на Вiльню. 1 чэрвеня Гелгуд выдаў адозву “Да жыхароў Літвы і Жмудзі”, у якой заклікаў не шкадаваць “ні маёнткаў, ні жыцця” для знішчэння ворага [17].

10 чэрвеня адбылося аб’яднанне фарміраванняў Гелгуда і Хлапоўскага. Адзiнае камандаванне польскiмi рэгулярнымi сiламi было ўскладзена на Антонi Гелгуда, 10-11 чэрвеня ў Зеймах iм было абвешчана аб заснаванні адмістрацыйнага органа для літоўска-беларускіх зямель, так званага Часовага паўстанцкага ўрада [18]. У дакументах сустракаюцца розныя азначэнні гэтага органа: “Часовы Галоўны польскi ўрад у Лiтве”, “Цэнтральнае кiраўнiцтва”, “Часовы ўрад”, “Цэнтральны Літоўскі ўрад”, “Часовы ўрад правінцыі Літоўскай”, “Рада Адміністрацыйная” [19]. Аснову гэтага органа склалі 6 чалавек: старшыня – генерал польскiх войскаў граф Тадэвуш Тышкевiч, вiцэ-прэзiдэнт – Габрыэль Агiнскi, якому было даручана ваеннае ведамства; адмiнiстрацыйнае ведамства ўзначалiў Марцін  Залеўскi, аддзяленне палiцыi было даручана брату А. Гелгуда Яну Гелгуду, аддзяленне фiнансаў – былому сакратару вiленскай бiблiятэкi Казiмiру Контрыму, аддзяленне замежных спраў – Яўстафію Страшэвiчу [20]. Акрамя іх у склад часовага ўрада ўвайшлі яшчэ 20 чалавек [21].

У пракламацыi Гелгуда ад 11 чэрвеня ў дачыненні паўнамоцтваў Цэнтральнага паўстанцкага ўрада пазначана, што ад яго “залежаць будуць Кiраўнiцтвы…якiя заснуюцца ў вызваленых Паветах для аднолькавасцi ў дзеяннi. Гэтае Цэнтральнае кiраўнiцтва будзе знаходзiцца пад абаронаю Войска Галоўнай кватэры. Яму Вы (паўстанцы – В.Г.) абавязаны падпарадкоўвацца i яно будзе выконваць Вашы патрабаваннi…” [22]. Паўнамоцтвы новага ўрада распаўсюджваліся не на ўсе тэрыторыі, ахопленыя паўстаннем, а толькі на тэрыторыю былой Віленскай губерні, куды ўваходзілі ў ліку іншых Браслаўскі, Завілейскі і Ашмянскі паветы [23].

Адным з первых мерапрыемстваў у дзейнасцi Цэнтральнага паўстанцкага ўрада стала заснаванне 11 чэрвеня 1831 г. асноўных прынцыпаў фарміравання “нацыянальнай Ваеннай сiлы” (“паспалiтага рушэння”), якія сфармуляваны на падставе інструкцый, распрацаваных ў Варшаве. Варшаўскі дакумент падзяляецца на тры часткі. Першая ўключае палажэнні аб арганізацыі “паспалітага рушэння”, другая – спосаб вядзення ваенных дзеянняў, трэцяя складае дапаўненні ў дачыненні пяхоты (пазначаны віды ўзбраення і формы перасоўвання). Найбольшая ўвага надаецца арганізацыйным метадам (з 27 параграфаў дакумента гэтаму пытанню прысвечана 21). Гэтая частка змяшчае нават ўзор прысягі [24]. Распрацаваныя Цэнтральным Літоўскім урадам “згодна з мясцовымi абставiнамi” палажэннi, сведчаць наступнае:

“1. Усе жыхары мужчынскага полу ад 18 да 45 гадоў, павiнны ўзбройвацца агнястрэльнай зброяй цi па недахопу такой касою ўмацаванаю на дрэве даўжынёй у чатыры лакці. Такая зброя складаць будзе сiлу гатовую да ўжытку так у Дзеячай Армii, як i на мяжы для ўтрымання парадку i бяспекi.

2. З такой зброi дастаўлены будзе ў дзеючую Армiю адзiн кантанiст з двух сялянскiх i мяшчанскiх дымаў хрысцiянскага вызнання, выключаючы бурлакоў i яўрэяў; для дзесяцi ж такiх дымоў адзiн рослы конь…

3. Узбраенне, якое застаецца ад вышэйсказанага ўжытку, застанецца на месцы свайго жыхарства i будзе ўжыта…да мясцовых паслуг i захавання парадку.

4. Кожны Дваранiн ад 18 да 45 гадоў ад нараджэння ў сiлу многiх артыкулаў 2. аддзялення Лiтоўскага Статута, якi на голас айчыны кожнага Дваранiна да ваеннай службы пад стратаю Дваранскай Годнасцi прымушае, выступiць на канi з пiкаю даўжынёй чатырох локцяў пазробленаму ўзору, i адным пiсталетам на парпузе, збiрацца будзе ў павятовым горадзе i фарміравацца падобна са спецыянымi пастановамi, хто не выканае святога гэтага абявязку ў такой важнай i (нахабнай) патрэбе, будзе пакараны з усёй строгасцю вышэйсказанага закону.

8. Мяшчане…, а таксама бурлакi будуць удзельнiчаць у агульнай справе наступным чынам, што з усiх 20 душ мужчынскага полу, а бурлакi з 5 дымоў дастаўляюць здольнага да вупражы рослага каня…” [25].

У дакуменце ад 13 чэрвеня 1831 года, які ўяўляў сабой паведамленне Нацыянальнаму ўраду аб заснаванні Цэнтральнага Літоўскага ўрада, пазначаюцца функцыі, якія брала на сэбе гэтя структура: “падтрыманне парадка ў Краі, абуджэнне духа і актыўнасці ў справе адшукання Айчызны”. Разам з тым у даным акце не назіраецца аддзялення ў самастойную ад варшаўскага ўрада структуру. Літоўскі ўрад абяцаў выконваць “вышэйшую ўладу ў Краі” [26].

Фармаванне апалчэння было ўскладзена на “правіцеля” ваеннага аддзялення Г. Агiнскага. Павятовым паўстанцкiм камiтэтам былi адпраўлены канкрэтныя распараджэннi Цэнтральнага ўрада. Так, iнструкцыi ад 14 чэрвеня, адрасаваныя Ашмянскаму камiтэту, змяшчаюць наступныя ўказаннi: “Прапаную…з атрыманнем гэтага загаду адразу з поўнай стараннасцю заняцца падобна з заснаваннем наборам кантанiстаў з сялян i паўстаўшых дваран…i на працягу васьмi дзён увесь набор правесцi ў выкананне” [27].

Рада абрала сваёй рэзідэнцыяй Вільна, аднак на самой справе заставалася ў галоўнай кватэры і рушыла за арміяй. Выкананне распараджэнняў Цэнтральнага ўрада садзейнiчала таму, што аб¢яднаныя сiлы на момант iх сканцэнтравання пад Вiльняй налiчвалi каля 24 тыс. чалавек [28]. Аднак некампетэнтнае кіраўніцтва А. Гелгуда негатыўна адбылося на далейшых падзеях. Замест канцэнтрацыі ўсіх сіл у адным месцы з мэты стварэння колькаснай перавагі, Гелгуд значную з іх частку пакінуў удалечыні ад месца сражэння.

19 чэрвеня 1831 г. пачаўся штурм Вiльнi. Поспех 1794 г. паўтарыць не атрымалася, паўстанцы вымушаны былi адступiць. Хлапоўскі прапаноўваў падзяліцца на 6 аддзелаў, якім належала накіравацца на Жмудзь, у Курляндыю, Белавежскую пушчу, у ваколіцы Вільні, Полацка і Барысава [29]. Замест гэтага фармiраванне ў складзе 4 тыс. чалавек, якiм кiраваў генерал Г. Дэмбiнскi, адыйшло на тэрыторыю Гродзенскай губернi. Астатнія сілы на чале з А. Гелгудам узялі накірунак на Жмудзь, разам з ім рушылі і члены ЦЛУ пад кіраўніцтвам Т. Тышкевіча. ЦЛУ спыніў сваю дзейнасць 4 ліпеня 1831 г., менавіта гэтым чыслом пазначаны апошні запіс ў кнізе зыходзячых папер дадзенага органа [30].

Пасля паражэння паўстання Тышкевіч з рэшткамі польскай арміі апынуўся ў Прусіі, адкуль напачатку 1832 г. перабраўся ў Францыю і абаснаваўся ў Парыжы, дзе жыў з 2-ма дачкамі і пляменнікам. У адпа­веднасці з рашэннем Гродзенскай губернскай следчай камісіі яму было забаронена вяртанне на радзіму, ён быў аднесены да першага разраду злачынцаў, а маёнкак Свіслач канфіскаваны. Нягледзячы на ўсе гэтыя склада­насці, Тышкевіч да канца свайго жыцця заставаўся ў цэнтры грамадскіх падзей “Вялікай эміграцыі”.

1. Kalinka W. Żywot Tadeusza Tyszkiewicza. Poznań, 1853. S. 9.
2. Ibidem. S. 35–36.
3. Ibidem. S. 37.
4. Ibidem.
5. Ibidem.
6. Ibidem. S. 56.
7. Niemcewicz K.U. Pamiętnik o powstaniu w Brześciu litewskim z r. 1831. Paryż, 1863. S. 90.
8. Niemcewicz K.U. Pamiętnik… S. 91; Wielobłocki J. Krótki rys wypadków Litewskich roku 1831. Paryż, 1862. S. 9.
9. НГАБ у г. Гродна, ф. 4, воп. 1, спр. 24, арк. 8.

10.  Konarski S. Dziennik z lat 1831-1834 / Polska Akademia Nauk – oddzial w Krakowie. Materiały Komisji Nauk Historycznzch. №23. Warszawa, 1973. S. 19.

11.  НГАБ у г. Гродна, ф. 4, воп. 1, спр. 17, арк. 5 адв.

12.  РДВГА, ф. 405, воп. 2, спр. 2330; Domejko I. Powstania 1830–1831 r. na Litwie // Powstania 1831 roku na Litwie. Wspomnitnia uczestnikow. Wilno, 1931. S. 7.

13.  НГАБ у г. Гродна, ф. 4, воп. 1, спр. 24, арк. 20 адв; спр. 58, арк. 4–4 адв.

14.  НГАБ у г. Гродна, ф. 4, воп. 1, спр. 17, арк. 5 адв; спр. 24, арк. 21.

15.  Смит Ф. История польского восстания и войны 1830–1831 годов. Спб., 1864. Т. 2. С. 265–266.

16.  НГАБ у г. Гродна, ф. 4, воп. 1, спр. 17, арк. 6.

17.  Mościcki H. Powstania listopadowe na Litwie // Powstania 1831 roku na Litwie. Wspomnitnia uczestnikow. Wilno, 1931. S. XII.

18.  Г. Масціцкі пазначае, што заснаванне ўрада адбылося ўжо 10 чэрвеня. У табліцы, складзенай С. Перасвет-Солтанам адзначана наступным чынам: 10 чэрвеня – зас­наванне “Цэнтральнага Літоўскага Урада”, 12 чэрвеня – арганізацыя ў Зеймах “Урада Цэнтральнага Літоўскага”. Гл.: Powstania 1831 roku na Litwie. Wspomnitnia uczestnikow. S. XIII, 160.

1. РДВГА, ф. 1, воп. 1, спр. 3941, арк. 73 адв; Powstania 1831 roku na Litwie. Wspomnitnia uczestnikow…S. 160; Durand R. Depesze z powstańczej Warszawy 1830–1831. Warszawa, 1980. S. 198.

20.  Kalinka W. Żywot Tadeusza Tyszkiewicza. S. 148; Смит Ф. История польского восстания…Т. 2. С.  480.

21.  AGAD, Zespół Wladz centralnych Powstania Listopadowego 1830–1831 r. (далей: WCPL), WCPL, nr 263, k. 1.

22.  РДВГА, ф. 1, воп. 1, спр. 3941, арк. 62 адв.

23.  AGAD, WCPL, nr 710, k. 7.

24.  “Я…прысягаю Богу Усявышняму і Айчызне маёй усімі сіламі без астачы абараняць яе і прыкладаць намаганні да яе вызвалення, прысягаю браты мае, што да астатняга моманту не пакіну яе, што нават калі ў няволю траплю, ні лічбы, ні месцазнаходжання, ні вядомых мне мэтаў перасоўвання войска і паспалітага рушэння не паведамлю; толькі буду спрабаваць вызваліцца з няволі і вярнуцца да сваіх для барацьбы, пакуль толькі Айчызна ў маёй дапамозе будзе мець патрэбу”. Гл.: AGAD, WCPL, nr 697, k. 79–82.

25.  РДВГА, ф. 1, воп. 1, спр. 3941, арк. 73 адв.–74.

26.  AGAD, WCPL, nr 710, k. 11.

27.  РДВГА, ф. 1, воп. 1, спр. 3941, арк. 79–79 адв.

28.  Смит Ф. История польского восстания…Т. 2. С.  479.

29.  Krasicki K. Wspomnienia z r. 1831, a osobliwie z czasów wyprawy Chłapowskiego na Litwę // Zbiór pamiętników do historii powstaniu polskiego z roku 1830–1831. Lwów, 1882. S. 428.

1. AGAD, WCPL, nr 709, k. 16–17.

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске

Ян Длугош

2014/05/19 // Ваш отзыв »

Jana Długosza. Roczniki czyli Kroniki sławnego Królestwa Polskiego.

Księga dziesiąta b księga jedenasta. 1406+1412- Warszawa 1982.

c.47. 1409 год. Вітаўт не ведаючы аб перамір’і паміж Уладзіславам-Ягайлай і крыжакамі выслаў свайго брата Жыгімонта да земляў прускіх. Крыжакі не зважаючы на на неведанне Вітаўта пачуліся абражанымі і чакалі адпаведнага моманту, как адпомсціць вялікаму князю Аляксандру (Вітаўту). “Сабраўшы патаемна войска паслалі яго пусткамі паміж Гродна і бельскам праз мясцовасці: Жэбна (магчыма Жэпнёва каля Бельска-Падляскага), ССтокі (магчыма ў павеце Ваўкавыскім) Яскер (Яскра пад Беластокам) і раку Нетупу (левы прыток Свіслачы). У ваколіцах Яскра захапілі людзей князя,якія трымалі ахову на пустцы – здрадзіў іх дым – і вымардавалі. У Пальмовую Нядзелю напалі на Ваўкавыск, дзе сабраўся на набажэнства немалая колькасць Ліцвінаў і усіх, мужчынаў і жанчынаў, Ліцвінаў і Русінаў забіралі да няволі. Парабаваўшы і спаліўшы гэтую мясцовасць з палоннымі вярталіся  самым кароткім шляхам, якім прыбылі. Вялікі князь Аляксандр, які знаходзіўся ў мясцовасці Услоніны (Слонім), сем міляў ад ней, уражаны моцна гэтай звестка, забраўшы толькі сваю жонку Анну ад’ехаў натых мяст у накірунку Здзітава, да густых бароў поўных вазёраў і башністых схованак. Заставаўся там пакуль яго не паінфармавалі аб адыходзе крыжакоў. Шлях, якім войска крыжацкае ішло да Ваўкавыску і вярталася, стварыў шырокую дарогу, на тоу пусташы, яка захоўваецца выразна па сёняшні дзень як сведчанне гэтага здарэння. З таго  часу панаваў звычай, каб вартавыя палілі вогнішча з кары дубовай, якая не дае дыму, каб іх не заўважылі.

Księga jedenasta. 1413-1430. Warszawa 1985.

c.56. Год 1415.

Пад час падарожжа з Кобрыня да Мыта ў суботу па актаве Божага Цела, а трэцяй наступіла значнае зацменне сонца, якое на кароля і яго людзей, як з’ява нечаканая і невядомая, спачтку выклікала здзіўленне і зацікаўленнасць, а ўканцы ў забабоную трывогу. Было яно такім значным, што птушкі перапалоханыя раптаўнай цямнатой пасяядалі на зямлю, а зоркісвяцілі як ноччу. Таксама кароль Уладзіслаў мусяў затрымацца, бо паўстрымала яго цямната і вырушый далей, толькі як зацменне сонца прайшло. З Мыта праз Ваўкавыск, Васілішкі і Эйшышкі прыбыў кароль Уладзіслаў да Трок.

С.166. Год.1422.

Па вяселлю кароль Польскі Уладзіслаў выехаўу чацверг, назаўтра па Папельцу з нова пашлюбёнай жонкай Зофіяй з Навагрудку прыбыў да Ліды. … У паўротным шляху з Ліды да Польшчы праз Ваўкавыск і іншыя мясцовасці, праз якія звычайна праходзіла яго дарога, кароль Уладзіслаў накіраваўся да Кракава, узяўшыз сабою нунцыюша Сталіцы Апостальскай Антонія Зенона.

С.283. Год 1429.

Правёшы 5 дзён ў Гродна каралеўскія паслы ад’езджалі. Князі Вітаўт суправаджаў іх аж да Ваўкавыску. … У той самы час,калі Вітаўт знаходзіўся з каралеўскім пасламі ў Ваўкавыску, прыбылі высланыя рымскім і вянгерскім каралём  Сігізмундам рыцар аўстыйскі Леанард, які прывёз з сабою сымбаль сяброўства імператарскага. Сыбалям сяброўства быў смок,зкручаны ў клубок, які датыкаўся калавой хваста з адкрытай пашчай з агнём, пакрапюны на спіне крывёю на кшталт крыжа.

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске

Источники

// Ваш отзыв »

Lietuvos metrika. Knyga Nr.51 (1566-1574) // Литовская метрика. Книга записей 51 (1566-1574). Vilnius 2000

1567.11.26.

Запіс пана Станіслава Шемета яго міласці пану старасце Жамойтскаму на Гнезную (Гнезна).

(Lietuvos metrika. Knyga Nr.51 (1566-1574) // Литовская метрика. Книга записей 51 (1566-1574). Vilnius 2000, с.95-96)

1567.12.08.

Князю Андрэю Лукомскаму на село Нязбодзічы (Свіслачскі раён)

(Lietuvos metrika. Knyga Nr.51 (1566-1574) // Литовская метрика. Книга записей 51 (1566-1574). Vilnius 2000, с.96-98)

1553.01.05 / 1568.07.28

Відымус выдан пану воітові віленскаму з кніг запісу пана Клочкового (Петухова, Лапеніца – Ваўкавыскага; Межырэч – Зельвенскага; Лыскава — Пружанскага)

(Lietuvos metrika. Knyga Nr.51 (1566-1574) // Литовская метрика. Книга записей 51 (1566-1574). Vilnius 2000, с.189-191)

1568.07.27. / 1568.07.29.

Квіетацыя з преслуханья через пана подскарбего земского лічбы панов Радівілов, воеводічов віленскіх, з решт на отца іх мілосці зосталых (Воўпа – Ваўкавыскі)

(Lietuvos metrika. Knyga Nr.51 (1566-1574) // Литовская метрика. Книга записей 51 (1566-1574). Vilnius 2000, с.194-197)

1572.04.15 / 1572.04.20

Оповеданье і сознанье лісту его королевское мілості пану Міколаю Мнішку на замок Лысков і двор Межыреч з местамі і зо всімі до ніх належностямі в суме пенезеі двадцаті тысечах копах грошеі заведеные  даного (Петухова, Лапеніца – Ваўкавыскі)

(Lietuvos metrika. Knyga Nr.51 (1566-1574) // Литовская метрика. Книга записей 51 (1566-1574). Vilnius 2000, с.294-298)

1570.09.21 /1572.03.20

Прівілеі потверрженья Яну, Грігорію, Петру і Фёдару Грыгоревічом Трізнам на іменье в повеце Волковыйском Занковское, куплю отца іх пана Грыгоря Трізны, кашталяна смоленского, у Івана Пустоселя і у жоны его Ганны Богуфаловны, на вечность (Занкі – Свіслачскі)

(Lietuvos metrika. Knyga Nr.51 (1566-1574) // Литовская метрика. Книга записей 51 (1566-1574). Vilnius 2000, с.304-306)

Lietuvos metrika. Knyga Nr.6 (1528-1547) // Литовская метрика.

6-я Книга судных дел (1528-1547). Vilnius 1995

№ 6. 1526.06.9 Декрет войту, бурмістрам і всему враду местскому Волковысскому з мешчаніном волковыскім Яном Безносікам і жонкаю яго о дзве зямлі местскіх: Лашковшчыну а Сметановшчыну

(Lietuvos metrika. Knyga Nr.6 (1528-1547) // Литовская метрика.  6-я Книга судных дел (1528-1547). Vilnius 1995, С.25-26)

№67. 1529.02.23. Справа боярына Ваўкавыскага Юхна і брата яго Багдана Каревічаў з дворанінам Іванам Жыневічам о пофал’ку (пагроза, пахвала пагрозы)

(Lietuvos metrika. Knyga Nr.6 (1528-1547) // Литовская метрика.  6-я Книга судных дел (1528-1547). Vilnius 1995, С.65)

№73. 1529.02.24. Справа мешчаніна Ваўкавыскага Якуба з мешчанінам Волковыскім же Говнопекою о поле, у рублю грошей заставеное

(Lietuvos metrika. Knyga Nr.6 (1528-1547) // Литовская метрика.  6-я Книга судных дел (1528-1547). Vilnius 1995, С.67-68)

№90. 1529, люты. Справа Кгабрыалу Власовічу дьяку места Волковыского, с ковалем о землю Кісловое

(Lietuvos metrika. Knyga Nr.6 (1528-1547) // Литовская метрика.  6-я Книга судных дел (1528-1547). Vilnius 1995, С.76)

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске

Шляхта 1567

// Ваш отзыв »

РИБ, т.33. Пг., 1915. ЛМ. Отд.1. Ч.1. Книги публичных дел. С.853-873

Поветъ Волковыйскый, прислухаючый къ Воеводству Новгородскому

Месяца июля 1 дня.

Миколай Скиндеръ з сыномъ Мархелемъ ставилъ кони 2 – одинъ з дыму з ыменья Струбницкого, зброя 1, каф., прил., рогати.

Месяца сентября 16 дня.

Ярославъ Росский, судья Волковыйский, при сыну своемъ Филоне выславъ с ыменей своихъ Велтюковъ, а съ Колосовъ въ повете Волковыйскомъ, а съ Почопова у Пинскомъ повете – ставилъ всихъ коней 3 збройне, панцери, прил., тар., древ. Онъ же ставилъ драба 1 з руч. Тотъ же Филонъ Ярославичъ з ыменья женнего з Непокоичъ въ повете Берестейскомъ ставилъ коня 1, панцъ., прил., согойдакъ, сабля. Микалай Туровский з ыменья Волчковского, которое по жоне взялъ по Ивановой Совиной, самъ выехалъ и ставилъ коней 2, панц., прил., тар., древ. Онъ же поставилъ драба 1 з рогати.

Месяца сентебря 22 дня.

Офанасей Тризна з ыменья своего Полонки, з Видомичъ, а з Светицы въ повете Волковыйскомъ ставилъ коней 5 збройне, панце., прил., тар., древ.; онъ же ставилъ драби 3 з рогати., з мечи. Фридрихъ Горяинъ самъ пенези бралъ въ роте пана Юръя Тишковича, з ыменья своего съ Хорошевичъ выславъ слугу Андрея Федоровича, ставилъ коня 1 збройне, панце., прил., тар., древ.; тотъ же Фридрихъ за листомъ короля его милости на поборъ Волковыйский есть отдосланъ. Василей Богдановичъ, писарь земъский повету Витебского, з ыменья жоны своей, которое маеть у повете Волковыйскомъ з Самуйловичъ и Побоева приславъ слугу на имя Петра Петровича Запольского и ставилъ конь збройно, панце., прил., согой., саб., рогати. И за просил, абы съ почтомъ своимъ з Витебскихъ имений ставити повиннымъ, и того коня мелъ, што ему отъ его милости пана гетмана дозволено и допущено за писанемъ листу пана воеводы Витебского. Богданъ Угликъ самъ при господари, а сынъ на службе короля его милости шафаремъ на Воронычу, з ыменья Соколникъ а з Бали въ Городеньскомъ повете ставилъ слугъ, коней 4 збройно, панце., прил., тар., з древ. 2, а з согой и з рогати 2. Онъ же ставил драба 1 з рогати. И з мечемъ. Тотъ почотъ позволилъ панъ гетманъ, абы былъ при сыну Угъликову, шафарю короля его мислости, на Вороничу и листъ ему на то данъ.

Месяца сентябра 30 дня

Андрей Тризна з ыменей своихъ съ Клепачовъ а зъ Светицы выславъ слугу Андрея Стрыженского, а самъ дома, кляча 1, панце., прил., сагай., рогати.

Месяца октебра 1 дня.

Панъ Янъ Оленский, тивунъ Плотелский, з ыменей своихъ, въ повете Волковыйскомъ лежачихъ, то есть зъ Хрустова а з дворца подо Мстибоговомъ ставилъ коней 7, а з ыменья купного зъ Земъброва въ повете Дорогицкомъ конь 1, а з опеки, которыи именья держить по небожчику пану Крыштофе Оленскомъ, старосте Брянскомъ, ставилъ коней 8; того всего ставилъ коней 16 збройно, панцери., прил., тар., древ.; онъ же ставилъ драби 8 з руч. Павелъ Лопоть самъ пенези бралъ въ роте пана Глебовичовой, з ыменья своего съ Хрошевичъ ставилъ слугу Юзофа Тарновского, конь 1, панце., прил., тар., древ.

Октебра 2 дня

Яроцкий Жиневичъ з ыменей своихъ зъ Светици конь 1, панце., прил., тар., древо; самъ служить пану гетману, слугу ставилъ Крыштофа Блажиевича. Ждановая Колонтаевая Марина Тризнянка з ыменья з дворца на Роси ставила конь 1, а з ыменя Волынского з Низкинъ въ повете Володимерскомъ ставила коника 1, панце., прил, рогати.; всихъ коней ставила 2. Мархелъ Валицкий з ыменья своего Хрустова въ повете Волковыйскомъ ставилъ слугу Степана, конь 1, панце., прил., тар., древ., а самъ служить пану Ивану Горностаю.

Месяца октебра 3 дня.

Еронимъ Пукшта, хоружий Волковыйский, з Лопеници, и з Рудевичъ, и з Монтетовичъ ставилъ коней 3 зброй., панце., прил., тар., древ. Янъ Ходаковский, з ыменья своего ставилъ коней 2, а третего на ласку господарьскую – зброй., панце., прил., тар., древ., всих ставил коней 3. Марътинъ Кградовский з ыменей своихъ з Рудевичъ и з Зеленевичъ ставилъ кони 3 збройне., панце., прил., тар., древ. Онъ же ставилъ драба  1 з рогати. Матей Островский самъ служить пану воеводе Виленскому, выславъ сына на имя Юрья; з ыменей своихъ съ Кремяници и з данниковъ Рускихъ Незетичъ, а съ третего изъ Вишневки ставилъ коней 4 зброй., панце., прил., тар., древ., секир. Янъ Слеповронский выславъ слугъ, з ыменей изъ Седелникъ и з Лопеницы ставилъ коней 3 зброй., панце., прил., тар., рог. Онъ же ставилъ драба 1 з ручни, а самъ дома зосталъ, а потомъ самъ приехалъ и сына своего на свое местцо зоставилъ. Михайло Радомъский з ыменей своихъ – з Седелникъ въ повете Волковыйскомъ, а з Мелнекганъ у Троцкомъ повете, а з Неверишокъ и з Шилницкого въ повете Виленскомъ ставилъ кони 3 зброй., панцери., прил., тар., древ. Онъ же ставилъ драба 1 з ручницою. Каспоръ Никодимовичъ Техоновицкий з ыменья своего з Петухова ставил слугъ, кони 3 зброй., панце.2, прил., вси, зброя блах., рогати., а самъ неведеть зачимъ не выехал. Якуб Венцковичъ Подберезкий з ыменья Монтяковъ кон 2, а съ Подберезя въ повете Виленскомъ конь 1; всихъ коней 3 збройно, панце., прил., тар., древ. Онъ жа ставилъ драба 1 з рогати. И з секир. Остафей Зъяло з ыменей своихъ з Грицковъ на Свислочи ставилъ кони 2 зброй., пан., прил., тар., древ. Онъ же ставилъ драба 1 з ручницою. Анъдреевая Зъяловая съ тыхъ же Грицковъ ставила конь 1 збройно, панцерь, прил., тар., древ. Водиславъ Козловичъ з Седелникъ конь, зброя блях., прил., тар., древ. Иванъ Остафъевичъ Байборода з Седелникъ з дыму выславъ слугу Федора Василевича, кляча, рогати. Валентей Якубовичъ Станкевича кляча, каф., прил., согойдак, саб. Андрей Мойсеевичъ изъ Забейды пешъ з мечемъ. Валетый Якубовичъ з Рудевичъ пешь з рогати., Михно Ракъ з Лопеници пешь з рогати. Лавринъ Жуковыский з Седелникъ а съ Поравя у повете Вилкомирскомъ, а зъ Яшунъ съ подъ Вилни кони 2 – кон 1 а кляча, бехтеръ, зброя, пр., согой., рогати. Янъ Войтешкевичъ зъ Зеленевичъ конь, панце., прил., согой., рогати. Стась Янчиковичъ самъ дома, выславъ сына Лукаша, кляча, каф., прил., рогати. Лукашъ Павловичъ зъ Ясеновици коникъ, панце., прил., тар., древ. Криштофъ Венславовичъ з дыму зъ Ясеновици меринъ, каф., прил., рогати. Отъ плебана Волковыйского князя Амброжия Немъчиновича з ыменья своего Ясеновици выслалъ слугу Амъброжия Сахаровича, конь, панце., шишакъ, роагти. Собъко Юрковичъ Недбаловича кляча, каф., прил., тар., рог. Миколай Тынина з Луковицы кляча, каф., прил., рогати. Кондратъ Волошиновичъ выславъ сына детину, на то местцо ставилъ слугу за него Тынина, кляча, зброя, прил, тар., древ. Станиславъ Миколаевичъ Янушковича з Лопеници съ Черги меринъ, каф., тар., древ. Михайло Данилевичъ з ыменья женнего з Стоковъ отъ Мстибогова выславъ слугу на имя Янъка на мерине, Зброй., панце., прил., сагой., сабля, рогати., а самъ служить пану воеводичу Виленскому. Амъброжей Кореевичъ з ыменья з Корейевичъ меринъ, каф., рогати. Иевъ Ракъ  з Лопеници кляча, каф., рогати. Михайло Хилимоновичъ отъ Полуянковъ з Черги кляча, панце., прил., рогати. Васко Угриновичъ з Роси кляча, рогати. Каспоръ Волынцовичъ съ Корейвичъ конь, зброя блях., прил., тар., древ. Войтехъ Венславовичъ з Ясеновици самъ дома, выславъ слугу Яна, конь, панце., прил., тар., древ. Онъ же ставилъ драба 1 з руч. Павелъ Ошменецъ з Ошменцовъ клячи 2, каф. 1, прил. 1, согой. 1, рогати. 2. Абрамъ Новоселковичъ з Ошменцовъ кляча, каф., рогати. Янъ Лесковичъ з Мамичъ кляча, каф., рогати. Миколай Якубовичъ Вислоухъ съ Кинтовтовичъ меринъ, панце., прил., согой., рогати.

Октебра 4 дня

Щастный Улятовский з Мочулное кон, панце., прил., тар., древ. Павелъ Скиндеръ зъ Струбницы конь, панце., прил., рог., согойдакъ. Князь Михайло Глинский з ыменья Самуловичъ конь, панц., прил., рогати. Якубъ Комаровский з ыменья своего Мочулное а съ Кремяници выславъ слугъ на имя Матея а Мартина, а самъ дома; ставилъ кони 2, панце. 1, каф., прил.1, рог. Гаврило Вислоухъ з Рогозници конь, панце., прил, согой., рогати. Светицкий Вислоухъ з Рогозници меринъ, каф., прил., рог. Федута Федоровичъ Вислоухъ з Рогозници каф., пр., рогати. Григорей Лавриновичъ возный з Рогозници меринъ, каф., рогати. Болтромей Михайловичъ Вислоухъ з Рогозници меринъ, каф., рогати, секир. Юрьи Станковичъ Лавриновичъ з Рогозници конь, рогати. Янъ Гришковичъ Лавриновича з Рогозницы меринъ, каф., рог. Отъ збожного Лавровича слуга Иванъ, кляча, каф., рог, а самъ дома. Отъ Несковое мужъ ее Михайло Орловичъ з Рогозници, кляча 1, каф., рогати. Фома Рабцевичъ з Рогозница самъ дома, выславъ детину Сидора Ивановича, кляча 1, прил, рогати. Размусъ Миколаевичъ Войтеховича зъ Зеленевичъ конь, панце., рогати., кор. Федоръ Лячдовичъ з дыму коникъ, панце., согой., рогати. Мартинъ Кградовский отъ Полонеи, дочки Высокцкого, зъ Зеленевичъ выслалъ слугу Станислава, кляча 1, каф., прил., рогати. Миколай Щастневичъ з Рудевичъ съ Черги меринъ, пр., рогати. Матей Александровичъ з Рудевичъ самъ дома, выслалъ слугу Миколая Мозделевского, кляча, прил., рогати. Кабриелъ Силинъ, сынъ

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске

Шляхта 1565

// Ваш отзыв »

РИБ, т.33. Пг., 1915. ЛМ. Отд.1. Ч.1. Книги публичных дел. С.94 — 97

С.319.  Хоруговъ Волковыская

Реестръ попису войска литовскаго 1565 г.

Въ Ракове месяца июлъя 19 дня.

Хоружы Волковыски панъ Еронымъ Марътыновичъ Пукъшта ставилъ водъле повинносты 2 кони въ пан., въ пр., съ таръ., з древы, а на ласку госпадарскую 2 кони въ пан., въ пр., съ таръ., з древы. Янъ Слеповронъски 3 кони въ пан., въ пр., съ тар., з древы – 2 з ойчызны, а треты конь з заставного именя Адамовъщызны. Янъ Ходаковъски водле повинъносты 2 кони въ пан., въ пр., съ тар., з древы, а треты конь въ пр., въ пан., съ тар., з древомъ на ласку господарскую. Марътынъ Кграбовъски 3 кони въ пан., въ пр., съ тар., з древы. Венцко Подберески з кони въ пан., въ пр., съ тар., з древы. Филонъ Ярославовичъ Роски 3 кони въ пан., въ пр., съ тар., з древы. Касперъ Кготаръдовичъ конь въ пан., въ пр., съ тар., з древомъ. Богушъ Василевски на мер., въ пан., въ пр., съ тар., з древомъ. Янъ Войтеховичъ з части своей конь въ пан., въ пр., з ощепомъ, а з части братанича своего конь въ кафъ. з ощепомъ. Стасъ Козицки выслалъ пахолъка на мер въ каф., з още. Езофъ Подъберески отъ зятя своего Марътына на кони въ каф. З ощепомъ. Борысъ Сава выслалъ пахолъка на кони въ пан., въ пр., з ощепом. Грышъко Кчичтъ на мерыне въ кафъ. з ощепомъ.

Въ понеделокъ месяца июля 23 дня.

Водыславъ Козъловичъ конь въ пан., в пр., з ощепомъ. Онъ же ставилъ отъ Ивана Байбороды конь въ каф. З ощепомъ. Станиславовая Писаровича Баъбара Палътовская конь въ пан., въ пр., з ощепомъ. Станиславовая Высоцъкая  Раина выслала пахолка на мерыне в кафъ., въ пр., з ощепомъ. Станиславъ Стрелка з дыму конь з ощепомъ. Григерей Корчевски на клячы з ощепомъ.

Въ середу месяца июля 25 дня

Павел Копотъ 2 кони въ пан., въ пр., съ таръ, з древы – одынъ конь з Семенъчы а други з Ходочевичъ. Тимофей Кобусъ конь з сагайда., з ощепомъ. Мартынъ Кобись на мер. Въ кафъ. з ощепомъ.

В середу месяца аукгуста 1 дня.

Анъдрей Зяло конь въ пан., въ пр., съ тар., з древомъ. Остафей Зяло 2 кони въ пан., въ пр., съ тар., з древы. Григорей Гордынецъ выслалъ конь въ пан., въ пр., з ощепомъ. Павелъ и Жданъ Станиславовичъ 2 кони въ пан., въ пр., з ощепомъ. Федоръ Ивановичъ конь въ пан., въ пр., з ощепомъ. Касперъ Волынъкевичъ 2 кони въ пан., въ пр., съ тар., з древы – одынъ конь съ повинносты, а други на ласку господаръскую. Щасная Щорска Кахъна конь въ пан., въ пр., з ощепомъ. Крышътофъ Венъцславовчиъ конь въ кафъ. з шаблею. Онъ же ставилъ отъ плебана Волъковыского конь въ пан., въ пр., з ощепомъ. Абъброжей Сахоръ конь въ каф. З ощепомъ. Томашъ Юръевичъ конь въ кафъ з ощепомъ. Павел Кгабрыаловичъ з дыму конь въ пан., въ пр., з ощепомъ. Янъ Венславовичъ Корейвича на мерыне въ каф. З ощепомъ. Стефанъ Онихимовичъ конь въ кафъ. з още. Стефанъ Ракъ конь з ощепомъ. Тимошъко Опихаловичъ конь въ кафъ з още. Грышъко Полянъковъ пешъ з ощепомъ. Петръ Ясколдъ конь въ пан., въ пр., з ощепомъ. Матей Ясколдъ конь въ пан., въ пр., з ощепомъ. Павелъ Ясколдъ на мер въ кафъ. з ощепомъ. Федъко Онихимовичъ конь въ пан., въ пр., з ощепомъ. Станиславъ Манъкевичъ Грышко ставилъ 3 кони въ пан., въ пр., съ тар., з древы, то есть з ыменя Высокой 2 кони а з Ледъневичъ треты а драба 1 з ощепомъ. Малъхеръ Валицъки конь въ пан, въ пр., съ тар., з древы. Балъцеръ Валицки конь въ кафъ., въ пр., съ тар., з древы.

В середу месяца августа первого дня.

Олехъно Мишъневски выслалъ боярына своего на мер. Въ пан., въ пр., з ощепомъ, а самъ есть дома хоръ.

Въ четъверъ месяца августа 2 дня.

Войтехъ Венъславовичъ выслалъ пахолка на кони въ панъ., въ пр., з ощепомъ, а самъ дома. Янъ Коньстюшъко 2 кони въ пан., въ пр., съ тар., з древы. Янъ Янушевичъ выслалъ пахолъка на мерыне въ пан., въ пр., з ощепомъ, а самого нетъ.

Въ неделю месяца августа пятого дня.

Максымъ Грынъкевичъ конь въ пан. З ощепомъ. Грышъко Яковицки конь въ панъ., въ пр., з ощепомъ. Иванъ Федъковичъ Ремезовъски конь з ощепомъ.

В середу месяца агкгуста 20 дня.

Федоръ Василевичъ Волъкъ 3 кони. 2 кони въ пан., въ пр., съ таръ., з древы, а трети въ кафъ. З сагадакомъ.

Въ четверъ месяца августа 9 дня.

Юрый Юнъдилъ отъ себе и отъ брата своего выслалъ з именей своихъ коней 12 въ пан., въ пр., съ тар., з древы, а драбовъ 6 з ощепы. Матей Островъски выслалъ троъ пахолковъ на конехъ въ пан., въ пр., съ тар., з древы, а драба 1 з ощепомъ. Якуб Комаровъски з Мочулъ и Сиоенянецъ выслалъ двохъ бояръ на мер. Въ кафъ. З ощепы. Петр Ероцки Бобровича конь въ панъцеру, в каф., з ощепомъ.

В неделю месяца августа 12 дня.

Кгабрыелъ Михайлович Суткевича Тарло конь въ кафъ. З ощепом.

В понеделокъ месяца августа 13 дня. Янъ Костюшъковичъ 2 коня в пан., въ пр., съ тар., з древы. Валерыянъ Себестыяновичъ 2 кони въ пан., въ пр., съ таръ, з древы.

В четверъ месяца августа 16 дня.

Щасны Лятовъски з Мочулы конь въ пан., в пръ., з ощепомъ. Касперъ Балински на меръ в пан., въ пр., с тар., з древом. Юрый Козъделъски 2 кони въ зброы з ощепомъ. Павелъ Скинъдеръ на мер. Въ пан., съ тар., з древом. Ммихайло Глинъски 2 кони въ. Пан., въ пр., з ощепам. Князь Богдан Глинъски конь въ  каф., въ пр., съ кордомъ. Миколай Михъновичъ конь в пан., въ пр., з ощепомъ. Гавърыло Вислоухъ з Черги конь въ пан., въ пр., з ощепом. Грыгоры Яновичъ конь въ каф. Съ кордомъ. Зофия Миневская конь в каф., з сагай., з ощепом. Збожъны Лаврынович на мер. З ощепом. Михайло Якубовичъ Ошъменецъ на мер. З ощепом. Фёдор Тиневичъ конь в панц., въ пр., з ощепом. Кузьма Левоновичъ кань в каф., съ тар., з ощепом. Юрый Станкевичъ конь з ощепом. Павелъ Вислоухъ конь в каф., з ощепом. Миско Матеевичъ на мер. В кафъ., з ощепом. Миколай Дуб выслалъ 2 кони збройно съ тар. З древы, а сам есть хоръ, што и пан хоружы созналъ. Якубъ Лакгяновъски выслалъ пахолка на кони в кафътане з ощепом.

Месяца августа 17 дня.

Станиславъ Щыкгельски выслалъ брата Анъдрея на кони в пан., въ пр., з ощепомъ. Янъ Енъдрыковски ставилъ з часты съ Делъницкой и Монътацкей конь въ пан., въ пр., з ощепомъ, а самъ служыть в роте пана Зеновича. Дорота Романовая конь в пръ., въ пан., з ощепом. Мартынъ Лянъкевичъ на клячы з кордомъ.

Месяца августа 18 дня.

Яско Тынина конь въ пан., в пр., з ощепом. Петровая Заранъковая Зофия конь в пан., въ пр., з ощепомъ.

Месяца августа 21 дня.

Кузьма Лядовичь на мер. Въ пан., въ пр., з сагайдакомъ, з ощепомъ. Стасъ Купрыяновичъ конь в пан., въ пр., з ощепомъ. Янъ Купрыяглвичъ конь в пан., въ пр., з сагайдакомъ. Иванъ Якимовичъ Воробей на клячы з ощепомъ.

Месяца августа 23 дня.

Ивановая Сувиная Тумиля Михайловна ставила коней двухъ въ пан., въ пр., съ тар., з древы. Гаврыло Вислоухъ отъ дядиное своей Федоровое Анъны ставилъ пахолка на кони в каф. З ощепомъ.

Месяца августа 25 дня.

Касперъ Яновичъ на мер. В кафъ., в пан., въ пр., з ощепомъ. Светецки Вислоухъ на меръ. В каф., въ пан., в пр., з ощепомъ. Адамъ Улясовичъ конь въ каф., з ощепомъ. Ероцъки Зыневичъ выслалъ конь въ пан., в пр., з ощепом. Иванъ Жыневичъ выслалъ конь въ пан., въ пр., з ощепомъ. Алексанъдеръ Жыневичъ выслалъ конь в пан., з ощепомъ.

Месяца Августа 29 дня. Малъхеръ Миколаевичъ Скиндеръ ставилъ отъ отца конь в каф. З ощепомъ. Он же з именя жоны своей Самоловича з Витебъского повету з Анъниковъ и Омбросовичъ ставилъ 2 кони въ пан., въ пр., з ощепы.

Месяца сентебря 1 дня.

Миколай Адаховъски ставилъ 6 коней въ пан., въ пр., съ тар., з древы. Иван Семеновичъ съ Хороневичъ выслалъ слугу шляхтича Павла Превацкого в пан., въ пр., съ тар., з ощепомъ, а сам хор и листы вызволеные маеть. Станиславъ съ Трабъ выслалъ зятя своего Андрея Сироту на мер. Въ кафтане з ощепомъ, а самъ дома бодай хоръ.

У Трабахъ месяца октебря 8 дня

Матей Безъпяты конь в каф. З ощепомъ. Якубъ Антоновичъ конь в пан. З ощепомъ. Фёдор Адамовичъ конь в пан., в пр., з шаблею. Корхъ Миколаевичъ съ Черги конь в каф. З ощепомъ. Грышко Каманъсковичъ детына конь з ощепомъ. Езафъ Володъковичъ з дыму конь в каф. З ощепомъ. Мартынъ Миколаевичъ з Черги пешъ з шаблею. Войтехъ Стасевичъ конь з ощепомъ. Матей Борътовичъ Щерги з Рудевичъ конь з ощепомъ. Янъ Микулъчычъ Яцынича конь з ощепомъ. Павел Бартошевичъ Щерги конь з ощепомъ. Фрыдрыхъ Гораинъ ставилъ земенина своего Хорушовъского з братею недельною 2 кони в панъцерахъ, в пр., з ощепы, а другие 2 кони ставилъ з именей заставныхъ, которыхъ маеть в павете Берестейскомъ, Бучерля и Подъбелого от Юрья Болабана.

Скарачэнні і гістарычныя тэрміны, якія сустракаюцца ў тэксце

Пан. (панцыр) – адзенне ў выглядзе кашулі з пераплеценых дробных колцаў для засцярогі ад удараў халоднай зброі.

Каф. (каптан) – даўнейшая двух бортная адзежына з доўгімі паламі і падоўжанымі рукавамі

Пр. (прылбіца)- цяжкі шелом хакрытага тыпу, які закрывае ўсю галаву воіна

Тр., тар. (тарча) —  трохкутны драўляны шчыт, абцягнуты скурай і акаваны па краях металам

Др., дрэв. (дрэўца) – дзіда, колючая зброя ў выглядзе доўгага дрэйца з вострым наканечнікам.

Рогаті. (рагаціна) – цяжкая доўгая дзіда з масіўным шырокапёрым наканечнікам

Согай. (сагайдак) –камплект з калчана са стрэламі і лука ў налуччы.

Арка., аркаб. (аркабуза) – лёгкая стрэльба з кальцавым замком

Руч., ручніц. (ручніца) – вялікае цяжкае ружжо, якое зараджалася праз ствол.

Драб – пешы воін

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске

Шляхта 1525

// Ваш отзыв »

РИБ, т.33. Пг., 1915. ЛМ. Отд.1. Ч.1. Книги публичных дел. С.94 — 97

Реистръ бояръ Волковысскихъ за 1525 г.

Кождый бояринъ менованъ есть на колку конехъ мають служити.

Князь Богушъ Масальский 3 кони. Станиславъ Шеметовичъ 5 коней. Юръя Шеметовича дети 3 кони. Пани Бакаляровая 3 кони. Станиславъ Счуриха 2 кони. Янъ Щуриха конь. Янъ Совичовичъ 2 кони. Станиславъ Лысый конь. Михайловая Мишъковича конь. Матеевая Сирутевича 4 кони. Шимановая Ганъна 2 кони. Василей Трызъна 4 кони. Марина Тризниная 4 кони. Иванъ Жиневичъ 3 кони. Семенъ Колонътай 5 конец. Иванъ Совичъ 3 кони. Ерославъ Борисовичъ 3 кони. Лопоть 2 кони. Гораинъ Григоръевичъ 2 кони. Семенъ Григоръевичъ 2 кони. Федоръ Бака 3 кони. Матьфей Ордынецъ конь. Лопоть Оръдынецъ конь. Петр Оръдынецъ конь. Иванъ Воробъевъ конь. Якубъ Пустоселовъ конь. Семенъ Зъяловъ конь. Романъ Михайловчъ конь. Михайло Венъславовичъ 2 кони. Адамовая Ганъна Петуховая конь. Павелъ Лядивский 2 кони. Войтехъ Анъдрейковичъ конь. Янъ Анъдрейковичъ 3 кони. Петръ Лысый конь. Станько Некрашевичъ конь. Янъ Анъдрейковичъ конь. Миколай Анъдрейковичъ конь. Миколай Михновичъ конь. Миколай Мартиновичъ конь. Ян Стрижка конь. Марина Козловъна конь. Олехно Дашъковичъ конь. Григорей Миколаевичъ а Щасный Млечковичъ конь. Миколай Стецъковичъ 2 кони. Миколай Кулева конь. Война Юръевичъ конь. Олехно Юръевичъ конь. Костюшко Иванъковичъ 2 кони. Янъ Забеличъ конь. Янъ Станиславовичъ конь. Гришко Ивановичъ конь. Ленько Ивановичъ конь. Марътинъ Вислоуховичъ конь. Иванъ Вислоухович конь. Федор Вислоуховичх конь. Матей Богъдановичъ конь. Нацъковая удова конь. Петръ Заранъковичъ конь. Игнатъ Федьковичь конь. Анъдрей Станьковичъ конь. Михайло Мартиновичъ конь. Мартиновая Богдановича конь. Матеевая Мишъковича конь. Войтехъ Койреевичъ и братъ его конь. Марътинъ Пукъшта конь. Янушъко Волчъковичъ 2 кони. Козелъ Станьковичъ самъ. Гринько Станьковичъ самъ. Богданъ Вислоуховичъ самъ. Василей Тынинъ самъ. Янъ Матеевичъ Петух самъ. Бартошъ Якубовичъ самъ. Юшъко Мамичъ самъ. Ярославъ Олехновичъ самъ. Митько Богдановичъ самъ. Дашко Миколаевичъ самъ. Станиславъ Венцковичъ самъ. Матей Анъдрушковичъ самъ. Ульяшъ Михайловичъ з братьею самъ. Дешко Кобызевичъ самъ. Миколай Семеновичъ самъ. Славута Мартиновичъ самъ. Матей Станиславовичъ самъ. Станиславъ Мацъковичъ самъ.  Миколай Стецъковичъ самъ. Бернатъ Ганусовичъ самъ. Станиславъ Безнятый самъ. Светохна вдова самъ. Веньцко Ганусовичъ самъ. Петель Сенелевичъ самъ. Стасъ Еньковичъ самъ. Держко самъ. Богданъ Кореевичъ самъ. Цыма Грицевичъ самъ. Панасъ Онисимовичъ самъ. Янко Якубовичъ самъ. Неско Анъдрушъковъчъ самъ. Ивашъковая удова самъ. Лавринъ Янушковичъ самъ. Янъ Змиевъский самъ. Мацко Жолнеръ самъ. Богданъ Есковичъ самъ. Войтехъ Ясколъдовичъ самъ. Матей Янушъковичъ самъ. Мартинъ Якубовичъ самъ. Григоръ Анъдрушковичъ самъ. Мартинъ Олехновичъ самъ. Матей Богдановичъ самъ. Мартинъ Мисевичъ самъ. Миколаевая вдова самъ. Яско Павловичъ самъ. Янко Пашъковичъ самъ. Стано Яцыничъ самъ. Якубъ Ивашъковичъ самъ. Миколай Жабка самъ. Кгедъко Мартиновичъ самъ. Б…ъ Василевичъ сам. Ланко Тумашевичъ самъ. Шимъко Тимошевичъ самъ. Богданъ Сидоровичъ самъ. Еско Сидоровичъ самъ. Тишъ Ходотович самъ. Абрамъ Ивашъковичъ самъ. Фалеецъ Якововичъ самъ. Степанъ Маневичъ самъ. Гринь Маневичъ самъ. Ермола Огурчиновичъ самъ. Ортюховая Нелюба самъ. Яковъ Мишковичъ самъ. Сава Пашъковичъ самъ. Стецъ Якубовичъ самъ. Стась самъ. Михно Яцъковичъ самъ. Анъдрей Богдановичъ самъ. Окула Богдановичъ самъ. Гринецъ Онисимовичъ самъ. Иванъ Гриневичъ самъ. Олексей Ивановичъ самъ. Михно Яцевичъ самъ. Игнатъ Кузничъ самъ. Федецъ Яцевичъ самъ. Вася вдова конь. Микита Забеличъ самъ. Василь Забеличъ самъ. Анъдрей Забеличъ самъ. Берънатъ Коревичъ самъ. Матей Станьковичъ самъ. Петръ Васевичъ самъ. Стецъ Рудевичъ самъ. Гринь Свирплевичъ самъ. Шимъко Миколаевичъ самъ. Богданъ Янушъковичъ самъ. Томъко Яновичъ самъ. Мартинъ Римъковичъ самъ. Володъко Наръковичъ самъ. Стецъко Сенелевичъ самъ. Мацъко Яновичъ самъ. Яцъко Сенелевичъ самъ. Якубъ Сенелевичъ самъ. Савостиянъ Полуяновичъ самъ. Мацъко Гриневичъ самъ. Величъко Зеновъевичъ самъ. Никонъ Зеновъевичъ самъ. Хома Кунеевичъ самъ. Стась Римъковичъ самъ. Ровбъ Остейковичъ сам. Ромашко Нарушевичъ самъ. Якуб Станькевичъ самъ. Юхно Нареслевичъ самъ. Якубъ Шимъковичъ самъ. Федоръ Максимовичъ самъ. Суриянъ Максимовичъ самъ. Словута Остейковичъ самъ. Юшъко Андъреевичъ самъ. Барътошъ Анъдреевичъ самъ. Богданъ Кребляковичъ самъ. Петръ Родевичъ самъ. Нестеръ Перъшковичъ самъ. Конъдратъ Тарасовичъ самъ. Микита Пилиповичъ самъ. Куриянъ Давыдовичъ самъ. Игнатъ Сеньковичъ самъ. Анъдрей Перъшовичъ самъ. Гринецъ братъ его самъ. Шимъко Мартиновичъ самъ. Еско Михайлъковичъ самъ Иванъ Кузмичъ самъ. Сенько Грицевичъ самъ. Мартинъ Грицевичъ самъ. Пацъ Лисовичъ самъ. Климъ Лисовичъ самъ. Петръ Олехъновичъ самъ. Стецъко Олехъновичъ самъ. Илько Грицевичъ самъ. Бартошъ Богдановичъ самъ. Пацъко Юръевич самъ. Петрашъ Андреевичъ самъ. Оношъко Андреевичъ самъ. Гришко Дивотейшовичъ самъ. Каспаръ Кузмичъ самъ. Мартинъ Ногпотьчичъ з браттею самъ. Василъ а Олтухъ Есковичи самъ. Лехно а Пронь самъ. Венцо Якубовичъ самъ. Мартинъ Адамовичъ самъ. Мефедко Кузмичъ самъ. Васко Лытъчычъ сам. Анъдрей Шкода самъ. Занько Сеньковичъ самъ. Александъро Венъцковичъ самъ Миколаевая удова конь. Витъ Масевичъ самъ. Анъдрушко Матеевичъ самъ. Мартинъ Ждановичъ самъ. Лукашъ Петровичъ самъ. Веъцлавовая удова конь. Петръ Недбаловичъ самъ. Войтъ Волковыский конь.

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске

Фото 29 Варшава

2014/05/11 // Ваш отзыв »

Рубрика: Альбом 3

Фото 28

// Ваш отзыв »

Рубрика: Альбом 3