Волыняк

2014/11/16 // Ваш отзыв »

Читать книгу здесь: Волыняк

Рубрика: Книги

Wołkowysk jest bardzą.starą osadą

// Ваш отзыв »

Wołkowysk jest bardzą.starą osadą, pierwotna pasada, której miała się

znajdować w miejscowości zwanej Zabejkowszczyzna, o kilka wiorst od Wołkowyska w lesie zamkowym, gdzie dotychczas spotykane są ślady fundamentów kamiennych. Podług podania zapisanego przez parodia wołkowyskiego O.D. Bułhakowskiego w końcu XVII lub na początku XVIII w, /rękopis znajdował się w b-ce dawnej Sapiechów w Różanej, przełożony na Język ruski i ogłoszony w Wileńskimjfclestu na 1881 r./ Miejsce, gdzie dzisiejszy Wołkowysk pokrywał kiedyś wielki las, jakiś Zabejko, słysząc o ciągłych napadach na podróżnych w puszczy koło rzeki Nietupy dokonywanych, gdzie miały kryjówki dwie bandy

rozbójników, którymi dowodzili Wołoko i Wisek, wytropił je, zbójców

powywieszam na drzewach krukom na pożarcie, a na miejscu kryjówek kazał zbudować kilka lepianek, w których osadził niewolników nazwawszy osadę Wołkowysk.

Osada była położona o dwieście kroków od rzeki Nietupy, dziś nieistniejącej, ale mieszkańcy wskazują ślady tej rzeki koło przedmieścia Zapole.

Na miejscu kaźni zbójców położono wielki kamień z napisem /nieznanymi znakami/ Wołoko i Wisek.

Według wieści miejscowej, kamień ten, rozbito i użyto do budowy cerkwi. Dalej podanie głosi, że około 1000 r. po Chrystusie, Kapłan Maks Pusta kazał zaorać bruzdę na około,osady , która miała stanowić granicę zwaną «Obława». Ha płn jej krańcu wykopał sadzawkę, przy której zbudował świątynię Nil. Siady tej sadzawki do dziś ukazują się w lesie zamkowym w uroczysku zwanym «Maksakowy Ług». Ha płd jej krańcu była świątynia Smingusa. w miejscowości zwanej Pohi, gdzie obecnie znajdują się źródło i łączka «Pohibłowo błoto». Około tego czasu starszyzną miał być jakiś Wygheejtes, albo Wyheis, który miał zbudować zamek olbrzymi, ślady którego znajdują się około Szwedzkiej Góry. W ciągu XI w. osada- wzrosła tak, że było tu kilka świątyń pogańskich. VI roku 1038 podług rękopisu Bułhakow-skiego’ w nocy z 15 na 16 lutego napadli na Wołkowysk Jatwiagi /Jadżwingowie/ i sprawiwszy okropną rzeź pomiędzy bezbronnymi mieszkańcami .miasto zrabowali i spalili. Między 1124, 1130 rokiem wielki wylew Nietupy spowodował nową  klęskę Wołkowyska, który w tym czasie należał do którego

książąt.

Po śmierci Wielkiego Księcia Litewskiego Ryngolda, kiedy Mongołowie Posuwali się w głąb Rusi, a wódz Erdźiwiłł od 124-1250 ziemie jej zdobywał, Wołkowzsk powtórnie ^rzez Mongołów spalony.Wkrótce podniósł się z ruin, podźwignięty przez Mendoga, do którego należał. Podczas zatargów Daniela Romanowicza z Mendogiem Wołkowysk w 1252 r. zdobyty został,przez Wasyla ks. Wołyńskiego  jednocześnie z Miscibowem na przemian to v ruskim, to w litewskim ręku został aż do zawartego przymierza w roku 1258. Po odzyskaniu Wołkowyska Mendog odbudował zamek.

Fundamenty tego zamku były z obrabianego kamienia /które w nowszych czasach brano na pomniki cmentarne/,

Za zamkiem znajdował się ogród zwany królewskim, która to nazwa do dziś pozostała. Ogród ten miały przeżynać liczne kanały. Po śmierci Gedymina zabitego w 1339 r. Wołkowysk wraz z Nowogródkiem otrzymał najmłodszy syn jego Koryat urodzony z księżniczki ruskiej Jewny. Przyczynił się on  wielce do podniesienia miasta. Syn jego Aleksander w 1365 r. wraz z Olgierdem podjął szczęśliwą wyprawą przeciv:ko Krzyżakom. Przywiódł do Wołkowyska wielką liczbę jeńców i znaczne łupy i zamek upiększył. Dwadzieścia lat później Jagiełło ustąpił Witoldowi Wołkowysk w zamian za trockie.

W tym też czasie Wołkowysk był widownią faktu mającego dziejowe znaczenie.

Stąd bowiem Jagiełło w 1385 r. wyprawił posłów do Krakowa z oświadczeniem, że wraz z całym narodem przyjmuje wiarę katolicką, jeżeli Polacy wybiorą go na króla, a Jadwiga odda mu swą reką. Układy ciągnęły się długo, a na rezultat Jagiełło oczekiwał w zamku tutejszym. Tutaj Jagiełło przyjmował poselstwo polskie, składającego się  z Włodka starosty lubelskiego, Piotra Szafrańca, podstolego krakowskiego, Mikołaja, Kasztelana Zawichowskiego, Krystyna z Ostrania i tu została zawarta transakcja o przyjęcie religii chrześcijańskiej przez całą Litwę.

Odtąd Jagiełło pisał się «dux et tutor regmi Poloniae, Suprenius
dux Litraniec dominus Rusial naturalis».

Na tym zjeździe napisano umowę, na mocy której Jagiełło zobowiązał się przybyć na zjazd generalny z bracią i szlachtą narodu litewskiego. Odtąd znowu zakwitło życie w Wołkowysku. Świątynie pogańskie zburzono, naród ochszczono, sprowadzono kilku franciszkanów, a v; zamku urządzono kaplicę. Godnym pamięci jest wjazd Jagiełły ze szlachtą polską przez bramę tryumfalną wzniesioną nad rzeką Roś i oświetloną mnóstwem kagańców.

przyjęcie Jagiełło obiecał zbudować w mieści swoim kosztem Kościół Katolicki, co uskutecznił Wielki ks. Witold fundując świątynię p.w.św. Mikołaj i opatrując ją dziesięciną. Wśród takich warunków Wołkowysk wzrastał i przetrwał do 1409 r., w którym to, roku W. Mistrz Ulryk von Jungingen niespodziewanie wpadł do Wołkowyska i sprawił ogromną rzeź, miasto spalił, zrabował i mnóstwo; jeńców wyprowadził.

W kilka lat Wołkowysk znowu się odbudował dziąki dogodnemu położeniu wśród lasów. Otrzymał prawa magdeburskie i przodował wśród innych miast powiatowych. W 1513 r. podług rozkładu poborów na wojną z , miast Wielkiego Ks. Litewskiego obowiązywano płacić 20 kop groszy zarówno ,z Nowogródkiem.

Ulic w tym czasie było 9 : Słonimska, Jasinowa, Biskupia, Jezuicka, Wileńska, Prekowska, Piaskowa, Zamkowa.

Przy ulicy Aleksandrowskiej i Kościelnej na rogu znajdował się klasztor Jezuitów ufundowany w 1598 r. przez Oskierką. W 1565 r. Zygmunt August nadał plebani Wołkowyskiej 10 włok ziemi. Od czasów wojen szwedzkich za Jana Kazimierza Wołkowysk począł chylić się ku upadkowi. W 1656 r. Miasto z trzech stron otoczone wojskiem. Od strony płd. stali Szwedzi, a od płn-wsch. wojsko polsko-litewskie, a od płd-zach. sprzymierzona. z Rzeczpospolitą horda tatarska. Przez trzy dni trwała zawzięta walka. Wreszcie Szwedzi zostali zwyciężeni. Pamiątką tych czasów stanowi usypany szaniec zwany Szwedzką Górą /mający dziś do 50 stóp wys./.

W 1662 r. miasto uległo znów zniszczeniu podczas wojny z Moskwą. Zniszczenie było tak okropne», że jak twierdzi podanie ludowe , nie pozostał kamień na kamieniu,       W sto lat potem liczono w Wołkowysku 112 domów. W 1792 r. było przeszło 1000 domów. Kościół i cerkiew wzniesiono w 1700 r. W 1794 r. miasto na nowo zniszczono, w 1756 r. Wołkowysk przeznaczony na miasto powiatowe krótko trwającej Guberni Słomińskiej, następnie litewskiej od 1802 grodzieńskiej. W 1812 r. była tu główna kwatera drugiej armii pruskiej, a w czasie odwrotu Napoleona spod Moskwy zaszła, w Wołkowysku 15 i 16 listopada mordercza walka między korpusem Sacksena, a odziałem francuskim Ragurera przy czym miasto spalono doszczętnie, zostało kilkanaście domów. Władze powiatowe nie miały locum i przeniosły urzędy do, Izabelina. Michał Federowski zapisał w okolicach Wołkowyska polską pieśń do

Matki Boskiej  Osrobramskiej.

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске

Спіс шляхты Ваўкавыскага павету 1621 г.

2014/11/10 // Ваш отзыв »

(РНБ у Санкт-Пецярбургу, фонд 971, апіс 2, аўтограф 127. Стр.225-228).

Спісанне іх мосьцяў Паноў абывацеляў Рыцарства шляхты Ваўкавыскага павета і іншых, якім паводле канстытуцыіі і сейму нядаўна адбыўшагася, выцягнутых дзеля абароны Бацькакўшчыны супроць князя Судэрманскага, які несяброўскім чынам напаў на дзяржаву яго каралеўскай мосьці, горад Рыгу ўзяў і далеў у дзяржаву яго каралеўскай мосьці прасоўваецца, якім  выпраўляцца ў Інфлянты дзе каля сяла Піваголах каля Пуняў сабраліся 3 лістапада 1621 г.

Яго мосць Пан Ян Юндзіл, маршалак Ваўкавыскага павета, будучы сам, к усладзе Бацькаўшчыны, з маёнткаў сваіх у Ваўкавыскім і іншых паветах размешчаных ставіў тры кані ўзброенных па-гусарску.

Яго мосць Пан Мікалай Карп, падкаморы Ваўкавыскі, з маёнтку Навасёлак, размешчанаг ў Ваўкавыскім павеце два кані, а з іншых маёнткаў сваіх і пані жонкі сваёй з маёнтка Дублян, размешчанага ў Гродзенскім павеце чатыры кані, з жадання і мілосцьі да Бацькаўшчыны два кані, а ўсяго восемь каней узброеных па-гусарску.

Яго мосць Пан Станіслаў Пукшта, харунжы Ваўкавыскі з маенткаў сваіх у розных паветах знаходзячыхся, сам да службы Бацькаўшчыне і з харугвай, ставіў дванаццаць каней узброеных па-гусарку, а два кані ўзброеных па-казацку з маёнтка Манцякі апекі Яна Цывінскага.

Яго мосць Пан Кшыштаў Алендцкі, стольнік Ваўкавыскі, з маёнткаў сваіх айчыстых, якія ва ўтрыманні Пані Маткі іх мосьці, ёсць тры кані, а з жадання і з міласці да Бацькаўшчыны таксама тры кані ўзброенных па-гусарску; з стрыёўшчызны, якая ва ўтрыманні зя’ўляецца ў яго мосьці Пана Яна Алендцкага ставіў два кані ўзброенных па казацку.

Яго мосць Пан Геліяш Зенковіч, суддзя Наваградскі ад сябе і з часткі брата свайго маёнтка непадзелянага чатыры кані па-гусарску з маёнткаў сваіх у Ваўкавыскім і іншых паветах размешчаных.

Яго мосць Пан Кшыштаф Дольскі, суддзя Ваўкавыскі, пасланы ад бацькі свайго яго мосьці Пана суддзі земскага ў гадах ужо старых, ставіў тры кані па-гусарску а тры кані па-казацку.

Яго мосць Пан Багдан Масальскі, падсудак Ваўкавыскі, сам будучы ў гадах з маёнтка Алтупаўшчызна і з часткі Сямёнаўскай у Харашэвічах выслаў сына дарослага Пана Юрыя і ад брата свайго Пана Януша Масальскага, суддзі гродскага Ваўкавыскага, тры кані гусараў.

Яго мосць пан Андрэй Трызна выслаў сына свайго добра дарослага і да вайсковай службы годнага, пры ім чатыры кані па-гусарску, а два па-казацку.

Яго мосць пан Пётр Трызна, стараста Бабруйскі, з маёнткаў сваіх у Ваўкавыскім павеце і ў іншых месцах, шэсць каней па-гусарску, а таксама азанёміў, што сына свайго з гонарам выслаў да Караля яго мосць да Валахіі.

Ад яго мосьці пана Сакалінскага, старасты Езерскага, пан Карась ставіў два кані па-гусарску.

Яго мосьць Пан Пшэслаў Пакаш, будучы сам хворы, выслаў слугу свайго шляхціча праўдзівага пана Діанісія Цыртолта і пры ім чатырнаццаць каней гусараў і чатырнаццаць каней па-казацку.

Яго мосць пан Кшыштоф Шэміот, суддзя Ваўкавыскі, сам ставіў два кані па-гусарску.

Яго мосць пан Самуэль Аўсяны ставіў чатыры кані па-гусарску.

Яго мосць князь Пётр Глінскі сам ставіў два кані па-гусарску —  аднаго з маёнтку бацькаўшчынскага, а другога з застаўнга маёнтка ад пана Дзевочкі з Навасёлак размешчанага ў Ваўкавыскім павеце.

Яго мосць пан Кшыштаф Хадакоўскі сам ад сябе і ад пляменніка свайго пана Юрыя Хадакоўскага, і з саўдзельнікамі Рудзееўскімі, паводле разпісання яго мосці пана Маршалка і мяне харунжага, ставіў аднаго каня па-казацку.

Яго мосць пан Ян Пукшта, харунжыч Ваўкавыскі, сам і з саўдзельнікамі ад яго мосьці пана маршалка і мяне харужага паводле канстытуцыі распісання, ставіў аднаго каня па-гусарску.

Яго мосць Зыгмунт Пукшта выслаў два кані па-гусарску, сам будучы не спасобнага здароў’я з-за параненай нагі, на што мусіць урэгуляваць праўна.

Яго мосць пан Шымон Гарадзельскі, пісар земскі Ваўкавыскі, сам будучы ў гадах выслаў свайго дарослага сына пана Вайцеха Гарадзельскага, ставіў два кані па-казацку.

Пан Васіль Калантай сам ставіў каня па-гусарску з панам Галасем і ад пана Яна Жаранкі конь.

Пан Ян Калантай паведаміў нас ураднікаў яго мосць пана Маршалка і мяне харужага, вярнуўся з шляху, даючы нам, у справе сына яго, які быў у паходзе да Валахіі, і там трапіў у палон да паганцаў, які для вызвалення сам мусіў старацца, выслаў пахолка шляхціча з канём па-гусарску.

Пан Адам Калантай выслаў свайго слугу на кані па-гусарску, аб сабе даючы слова, што з паборавымі грошамі едзе да Вільна да скарбу.

Пан Ендрэй Калантай, будучы сам у гадах выслаў сына сваяго дарослага пана Яна Калантая на кі па-гусарску.

Пан Адам Углік, суддзя земсік Ваўкавыскі сам ад сябе і ад пна Міхала Угліка, дзядзькі свайго, ставіў каня па-гусарску, а на пана Адынца пратэставаў, што той да яго не далучыўся з часткі якая ад яго заставалася.

Пан Грыгоры Жынь сам ставіл каня па-гусарску.

Пан Ян Кендзержаўскі каня па-гусарску з маёнтка Кузьмічы.

Пан Кшыштаф Кендзержэўскі сам ад сябе і ад княгіні Семёнавай Глінскай ставіў два кані па-казацку.

Пан Юры Езерскі сам ставіл каня па-гусарску.

Пан Ян Езерскі, будучы сам у гадах выслаў сына свайго дарослага пана Кшыштофа Езерскага на кані па-гусарску мянуючы, і ад суудзельніка Юрыя Калусоўскага з таго грунціка, што у пана Езерскага купіў.

Пан Ян Лопот з сваёй часткі маёнтка Хаўшэвіц каня па-гусарску, а часткі Семёнаўскай каня па-казацку. А на сваіх суудзельнікаў пратэставаў, што да яго не далучаліся.

Пан Леў Лопот каня па-казацку з суудзельнікамі, а на другіх суудзельнікаў пратэстваў, што да яго не далучыліся.

Пан Іван Трызна, будучы ў дарослых гадах і хворы на ногі, з дазволу яго мосці пана Маршалка і майго харужага, ад’ехаў да дому з вёскі Пунскей Піваголь. А на сваім мейсцы пакінуў шляхціча добрага, свайго павіннага пана Юзэпа Касцюшку на кані па-гусарску, і каторы пан Касцюшка сам ад сябе і ад братоў ставіў другога каня па-казацку паводле аб’яднання.

Пан Крыштаф Касцюшка ставіў каня па-гусарску, да якога пан Сушко далучыўся да трэцяй часткі каня.

Пан Кшыштаф Ашмянец ад братоў сваіх і ад суудзельнікаў ад яго мосці пана Маршалка і мяне харужага распісаных, ставіў каня па-гусарску.

Ад княгіні Яновай Глінскай, конь па-казацку з маёнткаў Парфіяновіч і Бакшты.

Пан Ян Церпента каня па-гусарску з Мацкелёўшчызны і з Дабейкаў у іншым павеце.

Пан Міхал Церпента сам ад сябе і ад пані Марцянавай Роскай каня па-гусарску.

Пан Пагінскі з панам Яварам і з панам Мікалаем Немчыноўскім ставіў каня па гусарску, але іншыя панове браты казалі, што болей павінна было быць.

Пан Сапоцка дава кані па-казацку ставіл.

Пан Герман Енджэйковіч ад сябе і ад братоў сваіх родных паноў Яраша, Давіда, Размуса і ад удавы братавой пані Зыгмунтовай Енджэйкевічовай, якая ў сіроцтве засаталася, не толькі на вайну выпраўляць, але і сабе з дзяцьмі выжывення мець не можа, з суудзельнікам панам Вайніковічам, які таксама недастатак свой паказваў, з далучэннем суудзельніка ад яго мосці пана Маршалка і мяне харужага ставіў пан Герман Енджэйковіч каня па-гусарску. Той жа пан Герман і ад брата свайго пана Мацея Енджэйковіча ставіл каня па-казацку. А сам пан Мацей Енджэйковіч не выехал на тую выправу вайсковую, па прычыне пагаршэння шматкротнага і дзеці некаторыя яго пагоршыліся.

Пан Адахоўскі з Рэплі два кані па-казацку.

Пан Гзоўскі ставіл два кані па-гусарску.

Пан Бертноўскі сам ад сябе і ад пана Адама Лопата і пана Андрэя Адынца, які купіў у пана Льва Лопата, ставіў конь па-казацку.

Пан Ардынец выслаў сына дарослага на каня па-гусарску.

Пан Андрэй Адамовіч сам ад сябе і ад братоў сваіх каня па-гусарску з маёнткаў сваіх Манцякоў, Вайнікаўшчызны і Ленартаўшчызны.

Пан Ян Яскольд сам ад сябе і ад братоў сваіх і ад суудзельнікаў каня па-гусарску, яле там трэба рэгулёваць.

Пан Ян Сушко з братам сваім Даніэлем каня па-казацку, а на іншых пратэствалаі, што не даплочвалі.

Пан Александр Мінеўскі, будучы ў сталых гадах, выслаў свайго сына дарослага пана Юрыя Мінеўскага на кані па-казацку з маёнтка Мачульнай.

Пан Станіслаў Мінеўскі з часткі сваёй жонкі і часткі паненак швагерак сваіх пані Анны і Шчэнснай Жалтоўскіх з маёнтка Мачульна пры браце сваім родным панае Юрыю ставіў каня па-казацку..

Пан Васілеўскі з Самуйлавіч, гараднічы, з князем Сямёнам Глінскім хворым, ставіў каня.

Пан Яраш Длускі з панам Якубам Ашмянцом і з панам Войцехам Едзекоўскім каня па-казацку.

Пан Высоцкі выслаў сына свайго дарослага сам ад сябе і ад суудзельнікаў сваіх паноў Клепацкіх, каня па-гусарску.

Пані Жданоўска удава, выслала чатыры кані па-казацку.

Пан Мікалай Цывінскі ставіў пару каней па-казацку, аднаго з Седзельнік, другога з Дзераўной у Брэскім ваяводстве.

Пан Маіноцкі з суудзельнікамі каня па-казацку.

Пан Юры Кінтаўт з суудзельнікамі сваімі і з сынам панам Адамам Кінтаўтам з маёнтка у Ваўкавыскім павеце размешчаным і ў навагрудцкім з Буды ставіў два кані па-казацку.

Пан Шымон Падолец з суудзельнікамі ставіў каня па-казацку.

Пан Ян Зарэмба з панам Андрэем Малевічам каня па-казацку.

Пан Шчэнсны Гедройц з панам Станіславам Ейсымонтам і ранёй маткай яго, два кані па-казацку, і ад пана Лаўрына Зеленеўскага і ад пана Слепаўронскага і ад паноў Суетаў і ад Сіўка з Ліхасельчанаў, але магчыма толькі на гэты адзіны раз.

Пан Мікалай Калусоўскі, пан Грыгоры Жэброўскі з панам Карасём каня па-казацку.

Пан Паўловіч з суудзельнікамі каня па-казацку, а на суудзельніка пратэставаў, што да яго не далучыўся.

Пан Станіслаў Чык з суудзельнікамі сваімі панамі Янам і Паўлам Чыкамі, панм Адамам Залускім, панам Мацеям Адынцом і панам Андрэем Стармілам з маёнтка свайго Мейштовіч, Тулава і Углоў каня па-казацку. Пан Бажоба ад пана Прашчыцкага і з часткі небожчыка пана Фёдара Стараіна і з часткі Сасінаўскай каня па казацку, на якіх пратэстваў і захоўвае сабе волнае маўленне, за тое што да яго не далучыліся.

Пан Жабка з суудзельнікамі каня па-казацку.

Пан Гоздзельскі, пан Счыгельскі, пан Крыванос два кані па-казацку.

Пан Станіслаў Счыгельскі з Гродзенскага павету ад малых дзяцей з маёнткаў Эйсмантаў, Шымкаўшчызны, Бурнева трымаючы ў апекунстве, і пры галоўнешых маёнтках Гоздзелеўшчызны, Крываносаўшчызне ставіў каня па-казацку.

Пан Леваноўскі з суудзельнікамі каня па-казацку.

Пан Леў Жынь, будучы хворым mentis captione ад пана Бога наведзёны выслаў каня па-казацку.

Пан Яранім Жынь будучы хворым і на вочы слабым выслаў каня па-казацку.

Пан Станіслаў Сегень, выказваўся імям сваёй сястры пані Енджэёвай Немчыноўскай, з таго фальварку, які трымае заставай ад яго мосці князя Агінскага Самуэля Целякі, размешчанага ў Ваўкавыскім павеце, бо пан Агінскі ў сваім запісе запісаў, што яна павінна замяняць на попісах і паслугах Рэчы Паспалітай, а зараз не бачучы нікога ад князя Агінскага, альбо якіесць цяжкасці напотым, сястра не павінна ставіць пахолка па-казацку.

Пан Мікалай Сасін з панам Іванам Трызнай, з панам Вайцехам Буткевічам, з панм Грыгорам Падгайскім, панм Раманам Ванькевічам каня па-казацку.

Пан Мальхер Жукоўскі з Седзельнік каня, але павінен больш паводле даўных реестраў, з тымі ад каго ён браў грошы на каня па-за канстытуцыяй.

Пан Кршчановіч будучы паранены ў руку, хворы з дазволу яго мосць пана Маршалка і майго харужага, адехаў, пакінуўшы пана Корбута і ставіўшы каня па-казацку, і пратэставаў на пана Абухоўскага аб не далучэнні, а пан Абухоўскі даў знаць да мяне Харужага, што знаходзіцца на службе ў караля яго мосьці, і што мае аўтэнтычны дакумент паказаць.

Панове Карэйвове каня па-казацку.

Пан Іван Канстанцінавіч з сваёй валокі, якую мае і ад пана Міхалевіча каня па-казацку. Аб пане Міхалевічу некаторыя паны браця казалі, што там маёмасці не мала, і павінен бы больш ставіць чым адзін конь, больш таго сам застаўся ў хаце.

Пан Станіслаў Высоцкі сам ад сябе і ад пана Мікалая Эйсымонта і ад суудзельнікаў сваіх пана Крыштофа Прыгодзіча, ад пана Яна Краснадэмбскага, Пятра Стрыгі ставіў каня па-казацку, а на іншых суудзельнікаў, якія адарваліся ад іх, пратэставаў, бо грошы і правы на коні іншаму аддалі, а каней за іх не ставёна.

Пан Зверовіч ставіў каня па казацку. А на пана Заяца пратэставаў, што да яго не далучыўся.

Пані Бергелёва выслала сына па-казацку на кані.

Пан Мацей Пацкевіч з суудзельнікамі з Зеленевіч каня па-казацку.

Пані Камаеўская удава з маёнтка Струбніца ставіла каня па-казацку.

Пан Счурскі ставіў каня па-казацку з суудзельнікамі з панамі Немчыновічамі і пані Гумковай і з панам Грондзкім.

Пан Мікалай Воўк з маёнтка Седзельнікі каня па пяцігорску, ад некаторых сваіх суседзей грошы браў і правы супроць канстытуцыі, а на каня сам павінен ставіць.

Пан Дзевялтоўскі з маёнтка Седзельнікі і з жадання да Бацькаўшчыны дамовіўся з суудзельнікамі каня па-гусарску.

Пан Шымон Юшкевіч з суудзельнікамі каня па-казацку.

Пан Грынашкевіч каня па-гусарску і з суудзельнікамі яго мосць ксяндзом Мікалаем Немчыноўскім плебанам Ваўкавыскім і з панам Адамам Петрашэўскім.

Панове Аніхомаўцы каня па-казацку з суудзельнікам сваім панам Якімовічам.

Пан Тыніна каня па-казацку з суудзельнікамі.

Ян Пацукевіч з грунціка каля Недзевіч каня па казацку.

Пан Васідеўскі Александр ставіў каня па-гусарску з суудзельнікамі.

Пан Адам Швейкоўскі выслаў сына свайго Крыштофа на кані па-казацку з суудзельнікамі з панам Кандратам Волашаніным і з сынам сваім панам Юзэфам Швейкоўскім.

Пан Жданоўскі каня па-казацку, а пратэставал на пані Камаеўскую а не далучэнні.

Пан Міхал Варабей ставіў каня па казацку з суудзельнікамі.

Станіслаў Пукшта,

Харужы Ваўкавыскі.

Дакумент выявіў, пераклаў з польскай мовы Семянчук Генадзь.

РНБ у Санкт-Пецярбургу, фонд 971, апіс 2, аўтограф 133. Стр.140-141

Спісанне іх мосьцяў Паноў абывацеляў  Ваўкавыскага павета народу шляхецкага, якія паводле канстытуцыіі ў року тэразнейшым 1621 і на сэйме прынята рушэнне паспалітае да Інфлянт накіраванага за выцяганнем Яго мосьці пана Маршалка і мяне Харужага вайсковых ураднікаў да Інфлянтаў пад харугву павятовую не з’явіліся, маюць на прызначаны мною час да сбірання да Дубна на дзень 26 кастрычніка ў годзе тэразнейшым 1621 там не з’явіліся і да трэцяга лістпада пад харугву павятовую не сталі і аб сабе толькі вядомасць падалі і некаторыя  і не адазваліся.

Ад яго мосьці Пана Віцебскага на попісе ў Ваўкавыску было 16 каней і пехоты 16. Але зараз яе мосць пані Віцебская пазнаёміла з лістом караля, яко мосьцю пана Нашага міласцівага напісаным да яго мосці пана ваяводы Навагрудскага і да мяне харужага і да іх мосьце паноў абывацеляш Ваўкавыскага павету, што яго мосьць пан Маршалак Каронны як апекун сына яго мосьці пана Віцебскага памерлага ставіў почент з маёнткаў ў ВКЛ размешчаных сыну яго мосьці пана Віцебскага належачых. У чым я харужы ідучы за воляй яго каралеўскай мосьці, як пана высшага якому паспалітае рушанне з сейму даверылася, і сілу прадстаўленых тых лістоў слухацца іх павінне.

Яго мосць пан Андрэй Война, падчашы Вялікага княства Літоўскага на попіс ў Ваўкавыску 3 мая праведзены выслаў 30 каней па-казацку. Зараз на дадзеную экспедыцыю да Інфлянт ніхто ад яго мосьці пад Ваўкавыскую харугву не з’явіўся, але вядомасць ёсць, што яго мосьць пан падчашы да Валахіі супраць паганцаў сыноў сваіх і опчант выслаў да караля Яго мосьці.

Яго мосьць пан Ян Ракоўскі, пад час попісу ставіў 12 каней па-гусарску, а паказацку 12 каней. А зараз, калі мы яго выцягвалі да Інфлянт, прыслаў паведамленне сваю да пана яго мосьці Маршалка і да мяне харужага, што сам быў выехаў на патрэбы караля яго мосьці і Рэчы Паспалітай да Валахіі супраць паганцаў за загадам караля яго мосьці і почант свой выслаў. А ўзяўшы вядомасць а трактатах, якія дайшлі каралю яго мосьці пану нашаму і Рэчы Паспалітай у паходзе Турэцкім, што ўжо харугва павету Ваўкавыскага накіравалася да Інфлянтаў, з тым што адазваўся лістом сваім, што сам яго мосць прыбыць жадаюць пад харугву Ваўкавыскую супраць рабаўніка Бацькаўшчыны, каля пачант яго мосьці паверне з той дарогі па якой пайшоў да караля.

Яго мосць пан Эсеяш Гейдройць на попісе ўказваў тры кані па-гусарску з маёнтку жонкі сваёй у Ваўкавыскім іншых паветах размешчаных, даў знаць мне харужаму, што як слуга каралевы яе мосьці прызначаны ёсць да  пражывання і аховы пры каралеве яе мосьці, і што моша падцвердзіць аўтэнтыкам з канстытуцыі мінулага сэйму.

Яго мосьць пан Ядам Юндзіл, войскі Ваўкавыскі на попісі ўказваў тры кані, а зараз не выехаў і не выслаў, прыкрываючыся пасадай сваёй,бо ёсць войскім Ваўкавыскага павету.

Яго мосць пан Януш Масальскі, суддзя гродскі Ваўкавыскі, сам не выехаў, почант пры пляменніку выслаў.

Пан Станіслаў Скіндар не выехаў, а вядомасць да мяне харужага даў, што маёнтак Лапеніца ў Ваўкавыскім павеце арэндаваў.

Пан Цырыяк Масальскі не выехаў і ніякай вядомасці аб сабе не падаў.

Пан Станіслаў Дзевалтоўскі, абмовіўся праз сябра, што накіраваўся да Валахіі за каралём яго мосьцю і з почантам яго мосьці пана Ракоўскага, аднак павярнуліся і становіцца зараз пад харугву Ваўкавыску.

Пан Лапатэцкі з маёнтку свайго нікога не прыслаў але вядомасць ёсць, што сам знаходзіцца пры карале яго мосьці ў Валахіі супраць паганцаў.

Яго мосць пан Пясецкі былы падваявода Віленскі, даў знаць пар сябе да яго мосьці пана Маршалка і да мяне Харужага, што знаходзіцца ў Вільні за зышоўшага з гэтага свету годнага памяці яго мосьці ваяводы Віленскага, але жадае ставіць з почтам пад харугву, але не было.

Пан Камароўкі з маёнтка Лапеніца размешчанаг ў павеце Ваўкавыскім, які трымае ад ад пана Александра Савіцкага на попісе ў Ваўкавыску ставіў 2 кані па-гусарску і два кані па-казацку. А зараз да Інфлянтаў не ставіўся і жаднай вядомасці аб сабе не даў. На што пан Савіцкі пратэставаў, і таму сам пан Савіцкі не выехаў.

Пан Пракоп Белаўскі сам не выяхаў і жаднай вядомасці аб сабе не даў.

Пан Каўнацкі і пан Карскі не выехалі і вядомасці аб сабе не далі з маёнтка Хрускага.

Пан Заяц далучаны быў да пана Зверовіча, не выехаў.

Пан Стэфан Скріба не выехаў і вядомасці аб сабе не даў. Ад пані Яранімавай Снарскай ніхто не выехаў, а яе некаторыя асобы прыцягвалі да сябе.

Пан Ян і пан Пётр Скіндары не выехалі і жаднай вядомасці пра сябе не далі.

З маёнтку Харашкаўшчызна, што пан Трцінскі з жонкай сваёй трымалі, а зараз пан Раман Ельскі трымае, не выехаў і вядомасці не пададзена.

Пан Юры Сцыпіон з маёнтка Рось не ставіўся і нікога не выслаў.

Пан Александр Купріяновіч не ставілся.

Пан Александ Снарскі, пісар гродскі ваўкавыскі не ставіўся і вядомасці пра сябе не даў.

Адам Яновіч Плік, пан Кшыштаў Ашмянец паведамілі што саміх сабе паставяць.

Пан Шеміот з Вішнеўкі не ставіўся і вядомасці аб сабе не даваў.

Юры Калусоўскі з вядомасці яго мосьці пана Маршалка і мне харужага ад’ехаў да дому з пад харугвы, папярэдзіўшы нас, што мусяў прыехаць потым не прыбыў і не адазваўся.

Ілейкове Веренкове, якія купілі маёнтка шляхецкага частку ў Леглеевічах Малехераўшчызну ў Дубне былі, а калі папісаваліся, панове браця каней не ставілі.

Гецольд адзін быў, але пад час попісу каня да вайны неабходнага і рыштунку вайсковага не ўказываў.

З маёнткаш Бачынскіх, з якіх перад тым почты з’яўлялася пад харугву Ваўкавыскую і з іншых маёнткаў ніхто зараз не ставіў.

Ад пані Залескай нікога не было, але сын пані Пётр Залескі, які на  маёнтку ў Лідскім павеце пісаў да мяне харужага, што пад харугву тамтэйшага павету Лідскага меў ставійь почат з з там таго маёнтку свайго і з таго маёнтку, які размешчаны ў Ваўкавыскім павеце.

Ад іншых, калі хто не выехаў, вядомасць будзе пададзена ад мяне пісьмова.

Харужы Ваўкавыскі Станіслаў Пукшта.

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске

18.VII.1577 – Галоўны з’езд (Генеральны соймік) ВКЛ у Ваўкавыску

// Ваш отзыв »

Генеральныя сомiкi Рэчы Паспалiтай адбыліся замест сойму. Збiралiся для ўхвалення падаткаў на збройную экспедыцыю супраць Гданьска (i татараў). Склiканы 01.IV.1577 г.

Перадсоймавыя каронныя соймiкi перад кароннымі галоўнымі соймікамі адбыліся ў красавiку 1577 г.

Генеральныя соймiкi ў Кароне:

1. У Коле – 09.V.1577 г.

2. Корчынскi – 15–16.V.1577 г.

3. Мазавецкi (Варшава) – 15.V.1577 г.

Перадсоймавыя соймiкі ВКЛ перад Ваўкавыскiм з’ездам

Виленский Археографический Сборник. Т.IV. № 22.

(Acta Hist. R.G.P. i II. XI.nr.LIII).

Acta historica XI. Teki A.Pawinskiego. Т.VI.– Warszawa, 1900.– LVIII.– S.83–85.

Пабор на абарону межаў ад Масквы і татараў, ухвалены ў Ваўкавыску (VII.1577)

(Oryg. – Arch.XX Czartoryskich. Vol.309. № 30).

17.VII.1577 г. AHRGP – 17.VII.1577

За 2 тыднi да галоўнага з’езда ВКЛ у Ваўкавыску (17.VII.1577 г. – за 2 дні да Святога Яна) былі скліканы павятовыя соймiкі (за два тыднi да Iванава дня – 22.VI.1577 г.).

Дакументы з Метрыкі ВКЛ (Метрыка ВКЛ 60. Арк.89 ад.–102), якія тычацца дадзенага галоўнага з’еза і соймікаў, якія адбыліся перад ім надрукаваны І.Лапа ў дадатку да манаграфіі „Литовско-русский повет и его сеймик” (Лаппо. ВКЛ II. Приложение. С.55–73).

1)      Інструкцыя да паветаў – „Наука послу до воеводства Виленского на соймик того воеводства, дана у Варшаве року 1577, месеца апреля 22 дня…” (Лаппо. ВКЛ II. Приложение. С.55–63).

2)      Універсалы на соймікі павятовыя аб жыхарах Гданьска і небяспецы земель рускіх ад 29.IV.1577 г. (Лаппо. ВКЛ II. Приложение. С.64–66).

3)      Ліст да паноў-рад аб скліканні соймікаў і з’езду галоўнага ад 29.IV.1577 г. (Лаппо. ВКЛ II. Приложение. С.66–69).

4)      Другі ліст да паноў-рад ад 1.V.1577 г. (Лаппо. ВКЛ II. Приложение. С.69–70).

5)      Ліст да гаспадарскага пасла на павятовы соймік ад V.1577 г., пералік гаспадарскіх паслоў (легатаў) і пералік асоб і ўраднікаў, да якіх былі скіраваны соймавыя лісты (Лаппо. ВКЛ II. Приложение. С.70–73).

[22].VI.1577. Спіс легатаў на соймікі перад Галоўным Ваўкавыскім соймікам (РНБ. Ф.971. Авт.124. № 12. Арк.32–33).

Гаспадарскія паслы (легаты)

1. Новагародскi павет – Галаўня Есiф, падсудак (Метрыка ВКЛ 60. Арк.100–100 адв.; ЛРП. Приложение. С.72; РНБ. Ф.971. Авт.124. № 12. Арк.32 адв.).

2. Слонiмскi павет – Гарабурда Мiхал, пiсар ЯКМ (ЛРП. Ibidem; РНБ. Ф.971. Авт.124. № 12. Арк.32 адв.).

3. Ваўкавыскi павет – Тышковiч (Тишкович) Мiкалай (ЛРП. Ibidem; РНБ. Ф.971. Авт.124. № 12. Арк.32 адв.).

BN. Sygn. III 3085. Materiały do historii polskiej. T.I (1503–1613). (с Библиотеки Генерального Штаба в Санкт-Петербурге). – K.45–46. Nr 27. Ліст Яна Нарбута да Стэфана Баторыя ў якім паведамляецца пра пасяджэнне ваўкавыскага сойміка. Рось, 18.VI.1577 г. (Roś).

Iнструкцыя паслам Ваўкавыскага з’езда ад 18.VII.1577 (Лаппо. ВКЛ II. Приложение. С.74–85 (Метрыка ВКЛ 60. Арк.154 адв.–163 адв. (ст.паг.)

Ухвала Ваўкавыскага галоўнага сойміка (з’езда): АВАК. III. С.271–277 (274).

Стэфан Баторый даведаўся пра сканчэнне работы соймiка 27.VII.1577 г. (Acta.. LIX).

Падатак павiнен быў быць выдадзены пачынаючы ад дня Панны Марыi Зельнай (15.VIII) да дня Св.Мiхала (29.09). Перадаць падатак галоўным паборцам у Вiльнi павятовыя паборцы павiнны былi на дзень Св.Шымона (Iуды) (28.10). Галоўнымi паборцамi прызначалiся:

1. Падскарбi земскi, пiсар вялiкi, староста пiнскi дзяржаўцы олыцкi i квасоўскi Лаўрын Война; 2. Крайчы лiтоўскi Ян Кiшка; 3. Гаспадарскi маршалак, суддзя земскi наваградскi Мальхер Сноўскi.

Паборавы ўнiверсал 20.VI.1577 г. (Volumina Legum, II, 950–959).

Stefan Batory pod Gdańskiem w roku 1576–1577. Listy, uniwersały, instrukcye / Wydał i szkicem historycznym poprzedził Adolf Pawiński. (Źródła dziejowe. T.III).

Początki panowania Stefana Batorego r.1576–1577. Listy, uniwersały, instrukcye / Wydał i rozprawką o Synodzie Piotrkowskim z r.1577 poprzedził Adolf Pawiński. (Źródła dziejowe. T.IV).

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске

Спіс шляхты Ваўкавыскага павету за 1690 г. І іх падаткавыя абавязкі.

// Ваш отзыв »

ПАРАФІЯ ВАЎКАВЫСКАЯ.

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске

ДЭКРЭТ ГАЛОЎНАГА ТРЫБУНАЛА ВКЛ ПА СПРАВЕ АБ ПАРУШЭННІ ВАЎКАВЫСКІМ СТАРАСТАЙ КРЫШТАФАМ МОНВІДАМ ДАРАГАСТАЙСКІМ ПАРАДКУ УСТУПЛЕННЯ НА ПАСАДУ І ПРЫНЦЫПАЎ ПРЫЗНАЧЭННЯ ЎРАДНІКАЎ ГРОДСКАГА СУДА

// Ваш отзыв »

[А. 201 адв. (220)] М(есе)ц(а) октебра семого дня.

Оповедан(ь)е пана Войтеха  Щурского и вписан(ь)е декрету трыбуналского

На рокох судовых земских слонимских о Светом Михале, святе рымском, судит прыпалых, перед нами: Петром Нарбутом, суд(ь)ею, а Михайлом Яцыничом, подсудком, врадниками судовыми земскими повету слонимского,  постановивъшыся обличне у суду земенин г(о)с(по)д(а)рьский повету волковыского пан Войтех Щурский, от их м(и)л(о)сти панов урадников земских и от братей своих шляхты обывателев повету волковыского. Оповедал в тые  слова, иж в року теперешнем, тисеча пятсот осмъдесят девятом, м(е)с(е)ца сентебра двадцат третего дня у суду головного трыбуналского в Менску  точилася справа их м(и)л(о)ст(ей) панов урадников земских, панов шляхты и обывателей повету волковыского через пана Жикгимонта Петровича Залеского, умоцованого брата, с посродку нас всих обраного и посланого за позвы земскими зъ его м(и)л(о)ст(ь)ю паном Криштофомъ  Мосвидом [1] Дорогостайским, столником Великого Князства Литовского, старостою волковыским, о неучынен(ь)е присеги самого  его м(и)л(о)сти пана старосты на суды и староство Волковыйское и о  не высажен(ь)е урядников кгродских на справы судовые водле статуту и права посполитого. В которой справе о том ширей декрет от суду головного трибуналского в Минску ест учинен. С которым выписом и декретом трыбуналским их м(и)л(ос)т(ь) панове урадницы  земские и обыватели повету волковыского ужывши в том с посродку себе братей своих и двох возных посылали до двора короля  его м(и)л(ос)ти волковыских до его м(и)л(ос)ти пана Крыштофа Монвида Дорогостайского, столника Великого Князства Литовского, старосты  волковыского даючы ведомост его м(и)л(ос)т(и) о том, абы его м(и)л(ос)т(ь) сам пан староста о суды и староство волковыское присегу выконал, так теж урадников судовых кгродских на справы судовые  [Арк.202 (221)] на час и день в декрете суду головного трыбуналского назначоный,  водле декрету суду головного трыбуналского и права посполитого,  высадил. Которое тое справы и выпис с книг земъских повету волковыйского вписан(ь)я декрету головного и самый тот декрет трибуналский показавши, и сознан(ь)я возных перед нами был показан. И просил пан Войтех Щурский од панов врадников земских и от братей обывателей повету Волковыского, абы тот выпис и декрет суду головного  трыбуналского до книг земских слонимских был вписан. Который выпис,  кгды был чытан, слово от слова так ся в собе мает:

Выпис с книг справ судовых земских повету волковыског(о).

Лета от нарожен(ь)я сына  Божего тисеча пятсот осмъдесят девятого, м(е)с(е)ца октебра третего дня. На рокох судовых земских о Светом Михале, святе рымском судит припалых, перед нами: Грыгоремъ Войною, суд(ь)ею, Александром Узловским, подсудком, врядниками судовыми земскими повету Волковыского,  постановившысе обличне у суду земенин г(о)с(по)д(а)рьский повету Волковыского пан Жикгимонт Залеский поведил, иж то вси панове урадницы земские  и панове шляхта обыватели повету Волковыйского посылали мене,  Жикгимонта Залеского, за моц(ь)ю зуполною от себе на зыскъ и страту даною, за позвом земским в жалобы всих обывателей повету волковыского до суду головного трыбуналского против его м(и)л(ос)т(и) пана Криштофа  Монвида Дорогостайского, столника Великого Князства Литовского,  старосты волковыйского о неучинен(ь)е прысегы на староство  и суды кгродские, так теж и о не высажен(ь)е врадников кгродских на суды кгродские волковыские водле статуту и права посполитого,  яко о том на позве жалобы вашей м(и)л(ос)ти шырей было доложоно. В которой справе од ваших м(и)л(ос)тей я там у суду головного трибуналского в Менску будучы, и што се там справило выпис декрет з суду  головного трибуналского с книг воеводства Менского перед вашею  м(и)л(ос)т(ь)ю покладаю. Которого декрету головного трибуналского мы  огледавшы видели есмо печат земскую воеводства Менского  к нему прыложоную цалую и подписей рук их м(и)л(ос)т(ей) панов судей головных трыбуналских. Который декрет, кгды был чытан, слово от слова так се в собе мает:

Выпис с книг справ судов головныхъ  трыбуналных, в Менску отправованых.

Лета от нарожен(ь)я сына  Божего тисеча пятсот осмъдесят девятаго, м(е)с(е)ца сентебра двадцат третего дня.

Перед нами, суд(ь)ями головными у Великом Князстве Литовском, з воеводствъ и поветов на сес год осмъдесят девятый на Трыбунал обраным, отправуючы нам справы суду головного трыбуналного в Менску, постановившися у суду земенин г(о)с(по)д(а)рьский повету Волковыского, пан Жыкгимонт Петровичъ  [А. 202 адв. (222)] Залеский, за моц(ь)ю зуполною ему на зыскъ и страту даною от урадников земских и многое шляхты, обывателей повету Волковыского под семидесят и семи печатми и с подписан(ь)емъ их рукъ немало, хто писат умел,  доведши позву и року за ним припалого выписом с книг земских волковыйских.

Жаловали с позву на его м(и)л(ос)т(ь) пана Крыштофа Монвида Дорогостайског(о), столника Великог(о) Князства Литовского, старосту волковыского, иж сам пан староста, не чынечы праву посполитому досыт, прысеги на староство и суды кгродские сам не учынил, так теж и урадников кгродских,  для отпровован(ь)я справ суду кгродскому, водлуг порядку статутового, судит належачых, то ест: подстаростего, суд(ь)ю и писара, родичов в том панстве  Великом Князстве Литовском и в том повете Волковыйском оселых и писма руского умеетных, дати не хотел. Яко ж они о тое пана старосту самого прыстойным обычаем упоминали и просили, абы против их, водлуг права  посполитог(о) и Статуту нововыданого, заховал, так и урадников кгродских волковыских на местцу своем судовом – Волковыйску, водле Статуту и права посполитого, на справы судовые высадил. Нижли его м(и)л(о)сть, пан староста, на тое упоминан(ь)е и прозбу их ничого не дбаючы,  яко сам прысеги на староство не учинил, так и урадников кгродских,  водле Статуту и права посполитог(о) высадити не хотел, в чом людем укрывжоным од немалого часу, шляхте, великая проволока в справедливости в том повете, крывда и шкода немалая деетсе. И покладал о том выпис с книг земских – протестацый шляхта обывателей повету Волковыског(о) на пана старосту волковыйског(о) на рокох троецких в року осмъдесят девятого учыненое.

А от стороны позваное,  от его м(и)л(о)сти пана Крыштофа Монвида Дорогостайског(о), столника Великого  Князства Литовског(о), старосты волковыског(о), умоцованый его м(и)л(ос)ти, пан Василей Волкъ, за моц(ь)ю зуполною от его м(и)л(ос)ти пана старосты волковыйског(о),  под печат(ь)ю и с подписом власное руки его м(и)л(ос)ти, на зыскъ и страту ему  даною, чынечы отпор на тую жалобу панов урадников и обывателей повету Волковыског(о) поведил, иж дей его м(и)л(ос)т(ь), пан столник за тым позвом становити и в отказе быти не повинен, бо дей артыкул сорок семый в розделе четвертом не учыт, абы о то до суду головного трыбуналско(г)о позывати. Так теж и в констытуцыи трыбуналской о том ясное  науки нет, абы то суду головному судит належало.

А з стороны обывателей повету Волковыйског(о) умоцованый от братеи своей пан Жигимонт Залеский подалъ на то артыкул трыдъцат семый в розделе четвертом, так теж в констытуцыи трыбуналской, в порадку  описан(ь)я пятог(о) учыт, иж суд о то головный Трыбуналский судити мает.

Мы, суди головные трыбуналские, то узнавшы, водле тыхъ  артыкулов, вышей от стороны поводовое поданыхъ,  [А. 203 (223)] поданых, узнали есмо, иж то суду нашому головному судит належыт, всказали  есмо, абы стороны далей водлуг права поступовали.

Умоцованый его м(и)л(ос)т(и),  пана старосты волковыйского  поведил, што се дотычет урадников кгродских,  и особне подстаростег(о) волковыйског(о), Балцера Веселовског(о), иж пан столник водлуг права посполитог(о) заховал се, и на местцу своем шляхтичом учстивым, у Великом Князстве Литовском и в повете Волковыском добре оселыми, месце свое  урадовое засадил. Который и прысегу на тот урад свой на суды кгродские  волковыйские, водле старог(о) статуту Балцер Веселовский учинил, и нижли  тот, теперешний, Статутъ ку уживан(ь)ю пришол, урадом своим справоват почал. И доведечы оселости Веселовског(о), покладал перед нами лист продажы вечыстое земенина г(о)с(по)д(а)рьског(о) повету Волковыског(о) Грышка Безпятог(о) и выпис с книг земъских волковыских, в роки троецкие  в року теперешнем тисеча пятсот осмъдесят девятог(о) [2], м(е)с(е)ц(а) июля  третег(о) дня, сознан(ь)я того Безпятог(о) ку тому поклада(л), а другий лист продажный и выпис с книг кгродских волковыских очевистого  сознан(ь)я его м(и)л(ос)т(и) пана Крыштофа Волског(о), в том же року осмъдесят девятом, м(е)с(е)ц(а) июля четвертог(о) дня, в котором сознавает пан Волский, иж продал на вечност Балцеру Веселовскому тры службы людей имен(ь)я своего Малое Кремяницы, в повете Волковыйском лежачог(о). Покладал теж выпис с книг кгродских волковыйских, даты и  року тисеча пятсот осмъдесят осмом, м(е)с(е)ц(а) декабра первого  дня, иж прислугую подстаростве за листом его м(и)л(ос)ти пана своего  Веселовский учынил. Покладал теж лист от некоторое шляхты повету Волковыйского зъ сорокма печатьми и колконадъцать  подписан(ь)емъ рук, которые прызнавают Веселовског(о), яко бы мел быт въ Волковыском повете добре оселый и прысяглым. Ку тому умоцованый его м(и)л(ос)ти пана старосты волковыског(о) домовлял: «А што сторона жалобливая задает, то иж Веселовский писма руског(о) не умеет, тогды дей, того право посполитое позвовяет [3].  Где бы вси три писат не умели  тогды с подписан(ь)емъ рук двох выписы и сознан(ь)я вечности, албо яких колвекъ записов выдаваны быти мают». На што подал артыкул вторый з розделу семог(о). А што дей сторона поводовая задает то, абы не был родичом Великог(о) Князства Литовског(о), брал собе в том на помоч с прывилея Унию межы народом полским дано в тые слова, иж ужо Корона Полская и Князство Литовское ест одно, которое се  з двух панствъ и народов в один люд знесло. Просит, абы его м(и)л(ос)т(ь) пан столникъ от того позву и от жалобы, в нем описаное, был волен.

А умоцованый шляхты обывателей повету Волковыског(о) пан Жикгимонт Залеский поведил, иж умоцованый его м(и)л(ос)т(и) пана  старосты волковыйског(о) не показует того, абы его м(и)л(о)сть пан староста волковыский на староство свое и суды кгродъские  [А. 203 адв. (224)] прысегу учынити мел, толко одного обмовляет Веселовског(о), а других урадников не вспоминает, и показует то, якобы Веселовский мел быт в повете Волковыйском оселый. Што се ясне явне с тог(о) власного подан(ь)я и выписов его показует, иж не будучы родичом Великог(о) Князства Литовског(о) и писма руског(о) и полског(о) не умеетный перво прысегу учинил, а потом оселостей набыл. Што ясне явне с тых выписов его самых власных показует се, иж тая его оселост змысльне набытая ест. О чом подал артыкул дванадцатый розделу третег(о),  в котором пишет, иж «достойностей духовных и светских, городов, дворов и кгрунтов, староствъ, держав, урадов земских и дворных, посесый, або в держан(ь)е  и пожыван(ь)е, и вечностей жадных чужоземцом и заграничником, а ни суседом тог(о) панства дават не мает, толко руси, литве, жомойти – родичом старожытным и уроженцом Великог(о) Князства Литовского добре знатным и правдиве, не змысльне в том воеводстве, або повете оселым». А з розделу четвертог(о) подал артыкул первый, с того ж розделу четвертог(о) артыкул трыдцатый, трыдцат шостый и трыдцат семый. Подал и водлугъ констытуцыи, в року шестдесят девятом на Унии учыненое, и просил умоцованый обывателей повету Волковыског(о) пан Жикгимонт Залеский от братеи своей або водле Статуту и тых артыкулов с права  посполитого, вышей поданых, был захован.

А так мы, суди, в той справе добре се припатрывшы и зрозумевшы добре з артыкулов Статутовых, з розделу третег(о) артукулу дванадцатог(о) и з розделу четвертого артыкулу первого, с того ж розделу четвертог(о) артыкулу  трыдцатог(о), трыдцат шостог(о) и трыдцат семог(о) и водлуг констытуцыи,  на Унии учиненое сказуемо, абы пан староста волковыйский, водлуг науки в Статуте описаное, сам прысегу выконал и урад свой кгродский люди не ново и не змышлено оселым(и) и прысяглыми засадил. Водлуг ясное науки в праве посполитом описаное под  виною в том Статуте артыкулу трыдцат семог(о) в розделе четвертомъ описаное. Яко ж ку выконан(ь)ю тое прысеги пана старостеска  даемо рокъ на рочкох кгродских волковыйских, которые прыпадат мают першог(о) дня ноябра, в року тепер идучом тисеча пятсот осмъдесят девятом. Што про памет до книг справ судовых головных трыбуналских ест записано. И сей выпис с книг, под печатю земскою воеводства Менског(о), шляхте  обывателем повету Волковыског(о) ест выдан. Писан у Менску.

У того выпису  декрету головног(о) трыбуналског(о) печат земская воеводства Минског(о) цела  притисненая и подписей рук их м(и)л(ос)т(ей) панов судей трибуналских тыми  словы подписаны:

з воеводства Виленског(о), Пфронць Кулвец, ренко сво;

з воеводства Виленског(о), повету Волковыйског(о) [4] Ян Третяк;

з воеводства  Троцкого Якуб Кунцевич, власною рукою;

Януш Длуский, з воеводства Полоцкого;

з воеводства Троцкого, з Упиты Юр(е)й Зблус, власною рукою;  [А. 204 (225)]

земли Жомойтъское Лаврын Келпъшъ;

з воеводства Новак(г)родског(о) Ян Немера, з воеводства Новгородског(о), рукою власною;

з воеводства Берестейског(о) Богдан Телятицкий;

Стефан Гладкий, писар.

А по вычытаню того выпису декруту трыбуналског(о), ужывшы с посродку себе, з братеи нашой земян г(о)с(по)д(а)рьских повету  Волковыского: его м(и)л(о)ст(ь) пана Ивана Жына, пана Федора Якимовича, а пана Федора Адамовича, а пана Викторына Бортновског(о), и  пры них двух возных повету Волковыско(го): Мартина Савковича, а Себестыяна Дубровског(о), посыла(ли) есмо с тым декретом,  от суду головного трибуналског(о) взятым, до двору короля его м(и)л(ос)ти волковыског(о), до его м(и)л(ос)т(и) пана Криштофа Миколаевича Монвида Дорогостайског(о), столника Великог(о) Князства Литовског(о), старосты волковыског(о), даючи ведомо его м(и)л(ос)ти пану старосте, абы досыт учынил, водле декрету трыбуналског(о),  Статуту и права посполитого, сам его м(и)л(ос)т(ь) прысегу на староство  и суды  волковыские выконал, так и урадников судовых кгродских на справы судовые, водле декрету суду головного трибуналског(о) и права посполитог(о) высадил.

Которые возные, там бывшы того ж дня,  даты вышей мененое, при квите своем, под печатьми их и под печатми  стороны шляхты, выш мененых, даном до книг земских волковыских сознали тыми словы:

«Я, Мартин Сивкович, а я, Себестыян Дубровский, возные повету Волковыйског(о), сознаваемо сим нашым квитом, иж в року теперешнем, тисеча пятсот осмъдесят девятом, м(е)с(е)ца октебра третег(о) дня, за посланемъ вашей м(и)л(ос)ти, урадников земъскихъ  и многое шляхты обывателей повету Волковыског(о), дня нинешнег(о), ходили есмо з людми зацными, от в(а)шей м(и)л(о)сти послаными: зъ его м(и)л(о)стью паном Иваном Жынемъ, паном Федором Якимовичом, паном Федором Адамовичом, а паном Викторыном Бортновским, з декретом трыбуналскимъ  до двору короля его м(и)л(о)сти волковыйског(о), до его м(и)л(ос)ти пана Крыштофа Монвида  Дорогостайског(о), столника Великог(о) Князства Литовског(о), старосты волковыйского, ознаймуючы его м(и)л(ос)ти о том декрете трыбуналском. И там, в дворе его м(и)л(ос)т(и) пана старосты волковыского не нашли, толко служебника его м(и)л(ос)ти пана  Конецкого. Мы тому служебнику его м(и)л(ос)т(и) оповедавшы показовали  и тот декрет чытат давали, так теж и Грыгорю Безпятому, который  се быт менил на тот час на местцу урадовом у Волковыску. Тот декрет оповедавши и копею, слово у слово списаную с тог(о) декрету, под печатми нашими и под печатми шляхты, стороны людей добрых, вышей мененых,  там же у дворе волковыйском на столе тую копею положили».

Который тот декрет суду трыбуналског(о), через пана Жыкгимонта Залеског(о) нам, судови, поданый, так теж и сознане возных, до книг справ судовых земскихъ  есть записано.

Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі. Фонд 1785 «Слонімскі земскі суд». Вопіс 1. Адзінка захавання 11. Актавая кніга Слонімскага земскага суда за 1589–1590 гг. Аркушы 201 адв. (220) – 204 (225). (Па каталогу Гарбачэўскага – ВЦА № 7692; па каталогу Спрогіса – ВЦА № 7649).

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске

ВАЎКАВЫШЧЫНА Ў ЧАСЫ РЭЧЫ ПАСПАЛІТАЙ (1569-1795 гг.)

2014/10/24 // Ваш отзыв »

У 1569 г. на сойме ў Любліне прадстаўнікі Кароны Польскай і Вялікага княства Літоўскага падпісалі дзяржаўна-палітычную ўнію. Вынікам сталася аб’яднанне двух дзяржаў у адну федэрацыйную, на чале якой стаіць адзін кароль, а галоўнай заканадаўчай сілай робіцца аб’яднаны сойм Рэчы Паспалітай. Пад актам Люблінскай уніі  стаяць два подпісы прадстаўнікоў Ваўкавыскай шляхты – Гераніма Пукшты – харужага Ваўкавыскага і Пятра Скробата.

Пасля Люблінскай вуніі 1569 г. Ваўкавыск набывае вялікае палітычнае значэнне ў жыцці Вялікага княства Літоўскага. Горад быў вызначаны як месца правядзенне генеральных з’ездаў шляхты ВКЛ. Для вырашэння агульнадзяржаўных спраў вялікі князь літоўскі склікаў да Вільні сэйм, аб чым інфармаваў паветы за 6 тыдняў. У гэты час збіраліся павятовыя сэймікі, у якіх удзельнічала шся шляхта павету, выбіралі сваіх паслоў на сэйм, давалі ім пісьмовыя інструкцыі. Па цэнтральных сэймах, на працягу 4 тыдняў павятовыя сэймікі збіраліся зноў, для выслухвання ад сваіх паслоў прынятых на сэйме рашэнняў і дакументаў (ухвалаў). Па выслухванню і запісанню іх да павятовых земскіх судовых кніг, ухвалы сэймаў рабіліся абавязковымі.

У 1574 г., пасля ўцякання Генрыха Валезі, Крыштаф Мікалай Радзівіл піша “Мы таксама Літва павінны з’ехацца да Ваўкавыску, каб таксама на тую канвакацыю выбраліся”. Праз два гады, 23 мая 1576 г. Ян Геранім Хадкевіч на генеральным з’ездзе ў Ваўкавыску даводзіў да ведама шляхты ораспараджэнні караля Стэфана Баторыя. Нарэшце Стэфан Баторы ў лісце да Яна Гераніма Хадкевіча ад 29 красавіка 1577 г. канчатковы вызначае Ваўкавыск на месца правядзенне Генеральнага сойміка ВКЛ: “В онам паньстве ВКЛ ва ўсіх паветах складаем соймікі на пэўны дзень перад Св.Янам за два дні, г.зн. месяца чэрвеня 22 дня, а потым па дзвух тыднях у Ваўкавыску Галоўны соймік складаем, тым жа правам (звычаем), як у Польшчы ў Коле і ў Корчыне”. І.Лаппа і Г.Люлевіч вылічылі 4 Генеральныя соймікі ў Ваўкавыску – 1576, 1578, 1582, 1584 гг. Генеральны сэйм ВКЛ 1577 г. у Ваўкавыску. На яго з’ехаліся прадстаўнікі цэнтральных і княжаскіх урадаў, а таксама паслы шляхты ўсіх паветаў ВКЛ. Нагэтым сэйме была вызначана дэлегацыя да польскіх паноў. А самае галоўнае сэйм ухваліў падатак у сувязі з набліжаючай вайной з Маскоўскім царствам. Дадзены падатак быў ухвалены пад грозьбай канфіскацыі маёнтку. Нават цыгане і бяздомныя муселі плаціць яго. Вызвалілі ад падатку толькі пагарэльцаў. Сэйм звярнуўся да караля, каб ён таксама са сваіх маёнткаў выплаціў падатак. Зборцай названага падатку ў Ваўкавыскім павеце быў прызначаны Сямюн Іванавіч Ходзыч.

Наступны галоўны сэймік ВКЛ у Ваўкавыску адбыўся  21 лютага 1582 г. Адным з важных пытанняў, якія дыскутаваліся ў Ваўкавыску, было ўнясенне зменаў у Статут ВКЛ, каб шкоды ад войскаў справядліва ўзнагароджваліся. Працяг вайны з Масквой павінен быў вырашыць агульны сэйм Рэчы Паспалітай. Падаткі згадзіліся ўхваліць, толькі з ўмовай, што падобнае зробяць і ў Кароне Польскай.

Акрамя Ваўкавыскіх соймікаў, адбыліся яшчэ два ў Мсцібаве

У часы Стэфана Баторыя канчаткова складаецца адміністрацыйная структура паветаў, галоўныя павятовыя ўрады і механізмы іх дзеяння. Пасля доўгіх змаганняў шляхты ВКЛ за свае правы, у прыватнасці ўвядзенне гродскіх і земскіх судоў, 1578 г. кароль РП Стэфан Баторы пацвярджае Бельскі прывілей аб гэтых судах у паветах Вялікага княства Літоўскага (УДАКЛАДНІЦЬ ДАТЫ І ЗМЕСТ). Суддзі да гродскага і земскага судоў выбіраліся  ўсёй шляхтай павету. У іх кампетэнцыі было судзіць усіх ўладальнікаў земскіх, па-за справамі, якія былі зарэзервіраваны цэнтральнымісудамі: падпальванне, напады на дом, разбой на дарогах, забойства шляхціча. У 1581 г. з’явіўся ў ВКЛ выбіраны Галоўны Трыбунал. Для шляхты Ваўкавыскага павету Трыбунал збіраўся ў Наваградку.

Уся ўлада ў тагачаснай Рэчы Паспалітай канцэнтравалася ў сэймах, на якіх шляхта ўважліва пільнавала сваіх “залатых вольнасцяў”. Таму шмат сеймаў былі сарванымі. За дынастыю Вазаў аж 14 сэймаў былі не даведзенымі да канца. Справа ў тым, што рашэнні на сэйме павінны былі прымацца аднагалосна. На гэтых сэймах прымаліся рашэнні аб вайне і міры, збіранні паспалітага рушэння, усталяванне цэнаў, біццё грошай, прызначэнні на вышэйшыя пасады, важнейшыя судовыя справы, размяшчэнне войск на зіму, бюджэце дзяржавы, падатках, мытах і інш. Пры вялікай дэцэнтралізацыі палітычнага жыцця ў РП, амаль большасць дзяржаўных урадаў і рашэнняў пераносілася на месцы ў паветы. Тут на павятовых сойміках прымаліся канчатковыя рашэнні аб падатках, утрыманню войск і іншых справах. Часам ухвалы прынятыя на вальных соймах, не былі абавязковымі ў паветах, калі не былі зацверджаныя на сойміках мясцовых.

У другой палове 16 ст. Канчаткова склалася сістэма павятовых урадаў. Гэтыя павятовыя ўрады не былі платнымі, але займаць іх магла толькі шляхта, якая валодала маёнткамі на тэрыторыі дадзенага павету, так званыя – індэгенаты. Іншыя называліся “чужаземцамі” і не мелі права выконваць павятовых, ваяводскіх і дзяржаўных абавязкаў. Дзякуючы архіўнай знаходцы Андрэя Радамана, стала вядома справа 1587 г. супрацьстаяння шляхты Ваўкавыскага павету рашэнню старасты Ваўкавыскага Драгастайскага, прызначыць на адну з пасад паляка. (ПАДРАБЯЗНЕЙ З АРТЫКУЛА А.РАДАМАНА).

У Ваўкавыскім павеце ў часы Рэчы Паспалітай існавалі наступныя ўрады: маршалак, суддзя гродскі, суддзя земскі, харужы, возны, пісары гродскі і земскі. А таксама шэраг тытулярных званняў, як традыцыйных адзнакаў былых княжаскіх ураднікаў: стольнік, падчашы, крайчы, мечнік, падстолі, чэснік, канюшы, абозны, крайчы, ляснічы, мастаўнічы, будаўнічы, войскі іінш. Шляхта таксама выбірала падкаморага для вырашэння межавых спрэчак і дэпутатаў на Галоўны Трыбунал ВКЛ. Кароль быў моцна абмежаваны ва ўплывах на выбары павятовых уладаў і на іх кіраванне. Праўда кіруючы апарат павету практычна не меў ніякай выканаўчай улады, што вынікала з умоў “залатой шляхецкай вольнасці”. Дзякуючы Андрэю Радаману і Віталіку Галубовічу магчыма прадставіць частковапрозвішчы асобаў, якія займалі пасады ў Ваўкавыскім павеце на працягу 16-18 стст.

У Ваўкавыскім павеце існавала два тыпы судоў: суд земскі, які на трох штогадавых сэсіях разглядаў судовыя справы паміж шляхцічамі, шляхтай і касцёламі і манастырамі, дзяржаўныя і павятовыя праблемы. Земскіх суддзяў выберала шляхта ўсяго павету. Другі, гродскі суд, галоўным чынам разглядаў крымінальныя справы. Суддзей гродскіх прызначаў кароль. Вышэйшая судовая інстанцыя, суд апеляцыйны, Галоўны Трыбунал ВКЛ знаходзіліся ў Вільні. Усе рашэнні земскага і гродскага судоў запісваліся адпаведна ў земскія і гродскія кнігі. На сёняшні дзень захавалася вялікая колькасць  дадзеных кніг у Нацыянальным гістарычным архіве Беларусі ў Мінску: гэта фонды 1710, 1752 ——. Пераважна кнігі паходзяць з 18 стагоддзя. Для даследчыкаў гісторыі Ваўкавышчыны гэта багацейшая крыніца інфармацыі.

Суды адбываліся на гаспадарскім двары. Гвагніні піша “Ваўкавыск мяста шырокае. Двор у ім судовы, калі разглядаюцца справы шляхецкія”. У 1601 г. Канстытуцыя Варшаўскага сэйму абавязывала старасту Ваўкавыскага вызначыць месца пад будынак судовага дому. (Vol.Leg.NII, c.403) (Vol.Leg.T.II.s,474). У 1609 г. будынак быў ужо гатовы, бо ў Канстытуцыі сэйму з гэтага году запісана “дом збудаваны для судоў Земскіх у двары нашым Ваўкавыскім прымаем (апрабуем)”. (УСТАВІЦЬ З ІНВЕНТАРА 1633 Г.)

Да сярэдзіны 17 ст. Надалей галоўным абавязкам шляхты Ваўкавыскага павету было нясенне вайсковай службы, удзел у паспалітым рушанні. Калі шведскія войскі 1621 г. пад кіраваннем генерала ——- напалі на Інфлянцкую частку Рэчы Паспалітай і захапіла гарады ——, ваўкавыская шляхта выступіла на “абарону сваёй Айчызны”. Як вынікае са спісу шляхты які захаваўся ў Расійскай Нацыянальнай бібліятэцы ў Санкт-Пецярбургу, Ваўкавыскі павет выставіў адразу —— каней па гусарску і —- па казацку. Абавязаны былі далучыцца пазней яшчэ —— па гусарску і —- па казацку. Праўда другі спіс, які паказвае хто і па якой прычыне не далучыўся да паспалітака рушання, хутчэй інфармацыя для пазнейшых разбораў. Удзельнічала Ваўкавыская шляхта і ў іншых вайсковых выправах Рэчы Паспалітай. На вайне з туркамі ў 1618-1621 ггг. Былі ——-.

Адным з абавязкаў насельніцтва старастваў была аплата падатка т.зв. гіберна (зімовы). Так як жаўнеры мелі права зімоў размяшчацца  толькі ў дзяржаўных і духоўных маёнтках, дык сэйм 1649 г. і ўвёў дадзены падатак. У 1674 г. гэты падатак ў стараствах павету Ваўкавыскага быў: Ваўкавыскае – 183 дыма – 2562 флорэнта (па 14 флорэнтаў з дыму); Воўпенскае – 536 дымаў – 7504 фл.; Мсцібаўскае – 220 дымаў – 3080 фл.; ялоўскае – 132 дымы – 1848 фл.; Дзяцкае – 29 дымаў – 406 фл. (Janusz Wwaliński. Zestawienie hiberny na Litwie w r. 1674 b jej reportycje między podatników oraz rozdzielienie między wojską- // Teki Archiwalne. T.7.)

У 1690 г. Рэеестр падымны Ваўкавыскага павету называе 5 старастваў: Ваўкавыскае – градовае, Мсцібаўскае, Воўпенскае, Ялоўскае і Дзякскае – неградовыя. Самае вялікае было Воўпенскае – 336 дымаў, потым Мсцібаўскае – 227 дымаў, Ваўкавыскае – 184 дымы, Ялоўскае 138 дымаў і Дзяцкае – 100 дымаў. А перад страшнымі ваеннымі знішчэннямі 1654-1667 гг., названыя староствы былі багацейшымі і больш магутнымі. Стараства Ваўкавыскае перад вайной лічыла 445 дымаў, значыцца ўбытак склаў 58,6 %.

Да сярэдзіны ХУІІ ст. адбываліся паспалітыя рушэнні. Яно не прадстаўляла вялікай ваеннай сілы, хаця існавала прымаўка, што “ваўкавычане больш цэняць славу, чым жыцце”. Пазней паспалітае рушэнне было заменена наемным войскам. У 1649 г. замест абавязку стацыянавання войскаў у каралеўскіх добрах (староствах), увялі падатак званы гібернай, які складаў чацьвертую частку дахода староства. Расклад гэтай гібурны па ваўкавыскім павеце ў 1674 г. выглядаў наступным чынам:

Староства      Колькасць дымаў      Колькі фларэнаў       Рэалізавана

Ваўкавыск             183                               2562                        1500

Воўпа                     536                               7504                        7504

Мсцібава                220                              3080                         2000

Дзякі і Жылічы       29                                 406                           406

Разам                     1100                             15400                       12410

Памер гэтага падатка вызначаўся ў 14 фларэнаў з дыма.

Ваўкавыская шляхта раўніва бараніла свае рыцарскія годнасці, і  ў 1607 г.. на ваўкавыскім сейміку жадала, каб  “татарын не служыў гусарам”, хаця не ахвотна ішла ў войска, і на іншым ваўкавыскім сейміку ў 1621, даведаўшыся , што  іншыя паветы “выпраўляюць служебных людзей”, запісваюць 50 аркебузераў і высылаюць у ваенны лагер.

Страшныя войны сярэдзіны ХУІІ ст. не  абыйшлі і ваўкавыскага павету. Перш чым яны сюды прыйшлі, на край абрынулася страшная зараза і пасля кароткага перапынку, яшчэ ў гэтым самым  годзе  вярнулася з узмоцненай сілай. Людзі ўцякалі з гарадоў і мястэчак,  хаваючыся па лясах і пустэчах.

Улетку 1654 г. маскоўскі цар Аляксей Міхайлавіч перайшоў межы Вялікага Княства Літоўскага. Бітвы працягваліся аж да 1667 г. Горад і павет  былі ў значнай ступені разбураны. Спалены касцелы ў Ваўкавыску, Мастах і Рэплі. У 1662 г. Ваўкавыск быў там моцна разбураны, што,, паводле падання,, не засталося каменя на камені. Цяжкую сітуацыю яшчэ  пагоршыла вайна са Швецыяй. З моманту гэтых войнаў пачаўся паступовы заняпад Ваўкавыска. “У цяжкіх умовах знаходзіўся Ваўкавыск у 1656 г. На поўдзень ад горада стаялі шведы, на паўночны ўсход войскі польскі-літоўскія, на паўночны захад польскія татары. Бітва была вельмі зацятая і працягвалася тры дні, пакуль шведы не былі канчаткова пераможаны. Памяткай з гэтых часоў з’яўляецца так званая  Шведская гара, даўнейшы шведскі шанец”.

Абшар ваўкавыскага павету, у параўнанні з іншымі паветамі навагрудскага ваяводства ў сярэдзіне ХУІІ ст. выглядаў наступным чынам:

Павет ваўкавыскі                       4810 кв.км.

Павет  слонімскі                         6240 кв.км.

Павет навагрудскі                      15870 кв.км.

У гэты час ваўкавыскі павет налічваў 80944 жыхароў і 1018 дымаў, з якіх 9499 гэта дымы каралеўскія і шляхецкія, а 619 – гэта дымы каталіцкага духавенства (даныя за 1654 г.). Шчыльнасць засялення перад войнамі ў павеце  ваўкавыскім складала каля 16,8 жыхароў на кв.км. Пасля вайны ў 1667-1673 гг. У Ваўкавыскім павеце пражывало ў сярэднім 58 593 асобы і было 7 679 дымы, што складала 12,2 жыхара на км кв. Дымы падзяляюцца на шляхецкія – 6424, каралеўскія – 695, магдэбурскія – 90, духоўных каталікоў – 470. Такім чынам ваенныя страты склалі 2 439 дыма (24,1%) і 22 351 чалавек (27,6%). Найбольшыя страты пад час вайны адбыліся ў Ваўкавыскім старастве (445 дымаў перад вайной і 184 дыма пасля вайны альбо 58,6%) і Мсцібаўскім старастве (543 дымы перад вайной і 229 пасля вайны альбо 57,8%).

Розныя падзеі на тэрыторыі Ваўкавыскага павету пад час Маскоўскай вайны 1654-1667 гг. Адзначылі ў сваіх мемуарах і дзённіках сучаснікі Стэфан Францішк Медэкша, Уладзіслаў Пачобут Адляніцкі, Ян Хрызастом Пасек, Багуслаў Маскевіч, Мацей Урбак Летаў.

На тэрыторыі ваўкавыскага павету разыгралася непрыгожая драма, якая скончылася забіццем пад Астрынай польнага гетмана Вінцэнта Гасеўскага. Канфедэратыўнае літоўскае войска, якому не выплацілі заробку, у галоўнай сядзібе ў Воўпе з нецярплівасцю чакала вынікаў зацягнутых перамоў у Мастах. Урэшце, сабраўшыся ў воўпенскім касцеле, выдалі вырак гетману і маршалку канфедэрацкаму Жэромскаму. Вось як гэта ўспамінае Пачобут:

“22 лістапада (1662 г.) у поўнач у Воўпе адбылася сесія, на якой прысягалі тыя, хто там былі. Потым, не могучы самі парадзіць, трубой склікалі да касцела ўсіх на генеральную сесію. Калі мы зышліся, не ведаючы, у  чым справа, то пачынальнікі канфедэрацыі, не жадаючы раскрываць сакрэт,пакуль не будзе выканан прысяга. Адныя з ахвотай прысягалі, хочучы даведацца сакрэта, другіх прымусілі, каб прысягалі. Пасля гэтай прысягі перад харугвай устаў пан Катоўскі, які пачаў з вялікім жалем гаварыць, што ўсяму войску бракую здаровага сэнсу і гонару. Аб нас пякуцца, а так пякуцца, што татарскія орды на нас вядуць, а каб не галаслоўна выступаць, паказаў лісты, напісаныя лічбамі Яго Мосці пана канцлера Вялікага Княства Літоўскага да яго Мосці пана Гансеўскага.

У рэшце рэшт прынялі рашэнне Гасеўскага і Жеромскага ў Вільні арыштаваць, але скончылася гэта тым, што Гасеўскага ў Астрыне растралялі, а Жэромскага ў Дубне над Неманом. Успамінае пра гэта і Пасак.

“Калі Хаванскі ў Берасці, — чытаем у іншых успамінах, — атрымаў паведамленне аб польным пісары, пайшоў супраць яго, хочучы біцца з ім у полі, але нашы, будучы не роўныя ў сілах, адступілі назад за пушчу да Прусаў. Ен таксама не гнаўся, але адступіў да Наваградка. Бачачы гэта слонімскі і ваўкавыскі паветы паслалі паслоў з субмісіяй да Хаванскага, якія былі ім прынятыя. Ваўкавыск жа крыху спазніўся, страціў таксама сваіх паслоў, бо іх маскоўскі атрад забіў па дарозе, … адным зрубалі галовы, другіх чацьвертавалі…”

Успамінае аб гэтых цяжкіх часах і Ю.А.Храпавіцкі:

“28.05.1660 прышло паведамленне ад казака,, які бяжаў з лістамі ад пана жмудскага старосты (Ян Кароль Глебовіч у Росі) да ЯМ караля аб тым, што атрад  ЯМ пана ваяводы рускага ўзяў ваяводу ваўкавыскага маскаля Халешчава ў самым Ваўкавыску.

“29.05.1660. Прышла навіна, што гэта шляхта літоўская, якую пан Геранім Горскі, ваяводзіч мсціслаўскі, прадаўшыся Маскве, захапіў той атрад і іншых пабіў і паймаў, але з таго атраду затрымала Масква”.

“20.05.1660. Іншая навіна, што гэта сталася ў Песках, і ніхто з таго атраду не загінуў, шляхту набралі каля Ваўкавыска, іншых забіта немала”.

Заблытаныя паведамленні, але беспарадкі былі аграмадныя.

Маскоўцы, пакідаючы ваўкавыскі павет, павялі з сабой многіх жыхароў, якіх забралі ў войска, альбо прымусілі займацца рамяством. Знаходзім гэта ў адным з дакументаў, які паходзіць з 1669 г., дзе між іншым чытаем:

“ У сенняшнім 1668 г. 2 аўгуста вялікаму цару і вялікаму князю Аляксею Міхайлавічу ўсей Вялікай і Малай і Белай Расіі самадзержцу біюць чалом майстры палка Агеева Шэпелева чужаземцы Юрка Іванаў і Счастка Шынкеяў. У мінулым годзе, калі вялікаму гасудару Бог даў Гродна, а яны былі ў гэтым часе ў мястэчку Пескі і жылі пад высокай рукой вялікага гасудара і ў мінулым годзе па загадзе вялікага гасудара былі ўзятыя да Масквы ў полк Агеева Шепелева. І ў тым палку ўчылі рамяству і выўчылі больш чым 30 чалавек…

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске

ДА ПЫТАННЯ АБ ПРЫЗНАЧЭННЯХ ПАЛЯКАЎ НА ДЗЯРЖАЎНЫЯ ПАСАДЫ Ў ВЯЛІКІМ КНЯСТВЕ ЛІТОЎСКІМ У КАНЦЫ XVI СТ.

// Ваш отзыв »

Радаман Андрэй Аляксандравіч

Да пытання аб прызначэннях палякаў на дзяржаўныя пасады

ў Вялікім Княстве Літоўскім у канцы XVI ст.

Адной з адметнасцяў дзяржаўна-прававой сістэмы Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага ў складзе Рэчы Паспалітай Абодвух Народаў было права займаць дзяржаўныя пасады, агаворанае толькі для землеўладальнікаў з тэрыторыі, дзе дзейнічалі дадзеныя ўрадавыя ўстановы – так званыя індыгенаты [i]. Каб стаць індыгенам, трэба было не толькі мець сваю зямельную ўласнасць, што адпавядала разуменню дадзенага тэрміна і на тэрыторыі Кароны, але таксама і нарадзіцца ў ВКЛ. [ii]

Як адзначаў яшчэ М.В.Даўнар-Запольскі, законы дзяржавы старанна аберагалі інтарэсы ўраджэнцаў ВКЛ ад наплыву чужаземцаў. Ужо 3 артыкул III раздзела Статута ВКЛ 1529 г. забараняў усім чужаземцам набываць зямельную маёмасць і займаць дзяржаўныя пасады ў краіне[iii].

У час падрыхтоўкі ўніі з Каронай для «суседей» палякаў было зроблена выключэнне. Вынікам работы, праведзенай на Берасцейскім сойме 1566 г. па частцы выпраўлення Статута ВКЛ 1566 г., было і змяненне рэдакцыі 9 артыкула III раздзела Статута 1566 г.[iv] Першапачатковая рэдакцыя гэтага артыкула паўтарала і развівала адпаведныя артыкулы Статута 1529 г., а менавіта: гаспадар не будзе раздаваць у Вялікім Княстве ўрадаў, годнасцяў, дзяржаў і «вечнасцяў» чужаземцам, людзям загранічным і суседзям, нават і тым, хто набыў аселасць у ВКЛ па пажалаванню гаспадара ці іншым спосабам: урады, духоўныя і свецкія годнасці, дзяржавы і «вечнасці» будуць раздавацца толькі старадаўнім ураджэнцам вялікага княства; хто насуперак гэтаму закону выпрасіў сабе ў гаспадара ўрад ці дзяржаву, павінен іх скласці з сябе па першаму патрабаванню, у іншым выпадку ён падвяргаецца канфіскацыі маёмасці[v].

Па новай рэдакцыі 9 артыкула III Раздзела Статута ВКЛ 1566 г. за асаблівыя заслугі перад дзяржавай выслужыўшымся чужаземцам (у тым ліку палякам) дазвалялася атрымліваць ад гаспадара маёнткі ў часовае і нават вечнае валоданне, але толькі на вальным сойме, «за радою и позволеньем» усіх паноў-рады і «за позволеньем» усіх станаў земскіх, «сойму Литовскому належачих»; але доступ да ўрадаў і годнасцяў ім па-ранейшаму не быў дадзены, і пастаноўлена было каб у тых, хто выпрасіць сабе нешта падобнае, адбіраць не толькі ўрад, але і маёнтак і ўсю маёмасць; урады і годнасці пакінуты былі толькі Літве, Русі і Жмудзі, «с продков своих» ураджэнцам Вялікага княства[vi].

Зразумела, што пры заключэнні ў 1569 г. дагавора Люблінскай уніі не маглі абысці прынцыповае пытанне аб наданні палякам магчымасці набываць землі і займаць дзяржаўныя пасады ў ВКЛ. 14 артыкул Акта Люблінскай уніі ўвогуле касаваў усе абмежаванні ў набыцці земляў у ВКЛ для кароннай шляхты: «Статуты і ўсе якія бы то ні было пастановы, з якой бы то ні было прычыны ухваленыя ў Літве супраць польскага народа па пытаннях аб набыцці і валоданні палякамі маёнткаў у Літве, якія адышлі да іх па розных прычынах, хаця бы па жонцы ці за выслугу, набытыя, вымененыя ці ў адпаведнасці з …дзяржаўным правам, ніякай сілы мець не павінны. Але як паляк у Літве, так і Ліцьвін у Польшчы вольны набываць належным чынам маёнткі і валодаць імі на падставе права (якое дзейнічае ў краіне), дзе гэтыя маёнткі знаходзяцца». [vii] Права набываць землі адкрывала магчымасці і для дамагання зацвярджэння права займаць дзяржаўныя пасады. На Люблінскім сойме былі ўнесены змены і ў склад камісіі, створанай на Гарадзенскім сойме 1568 г. для «поправенья» Статута, якой даручалася прывесці нормы Статута ВКЛ у адпаведнасць палажэнням Акта Люблінскай уніі.

Аднак 12 артыкул III Раздзела Статута ВКЛ 1588 г., які быў зацверджаны 27.I.1588 г., а ўводзіўся ў дзеянне з 6.I.1589 г., адмяняў звышпрынцыповы для палякаў пункт пастановы Люблінскай уніі. З увядзеннем у дзеянне Статута ВКЛ 1588 г. у жыццё шляхта кароны Польскай была зноў пазбаўлена юрыдычнага права набываць землі і займаць дзяржаўныя пасады. «Также мы, господар, обецуем и шлюбуем под присегою нашою, которую учинили есмо Великому князству Литовскому и всим станом обывателем его, беручи то и з Статут старого короля его милости Жигимонта Першого, тому паньству Великому князству Литовскому даного, а в сесь укладаючы и на то позволяючы, што ж в том паньстве Великом князстве Литовском и во всих землях, ему прислухаючих, достойностей духовных и светских, городов, дворов, грунтов, староств, держав, врядов земских и дворных, посесый або в держанье и поживанье и вечностей жадных чужоземцом и заграничником, а ни суседом того паньства давати не маем. Але то все мы и потомки нашы, великие князи литовские, давати будем повинни только Литве, Руси, Жомойти, родичом старожитным и уроженцом Великого князства Литовского и иных земль тому Великому князству належачых… Ведь же и тубыльцом, хотя и родичом Великого князства Литовского, достоеньства и вряды всякие мають быти даваны добре значным и правдиве незмышлене в том воеводстве або повете оселым». [viii]

Было аднак рэгламентавана, што «…хотя бы хто обчого народу за свои заслуги в той речы посполитой пришол ку оселости з ласки данины нашое або которыи иным правом, тогды и таковый только оселости оное уживати маеть, учинивши первей присегу, по взятью оное оселости на першых рочкох гродских оного повету перед врядниками земскими або гродскими того ж повету, которие на он час там прибыти могуть, иж маеть быти верным и зычливым тому паньству Великому князству Литовскому так, яко и тубылцы, и служечи службу земскую тому ж паньству. Але и таковые на достоенства и всякие вряды духовные и светские не мають быти припущани, ани от нас, господара, установлены, чого печатары и писары наши с повинности своее постерегати винни будуть».[ix]

Жыгімонт III Ваза, у адпаведнасці з дагаворам Люблінскай уніі, спрабаваў настойваць на скасаванні 12 артыкула III Раздзела Статута ВКЛ 1588 г. аб прызначэнні на «ліцьвінскія» урады выключна «абывацеляў» Вялікага Княства, што выявілася ў справе Бернарада Мацееўскага (1591–1600)[x]. Салідарны супраціў духавенства і свецкіх асоб розных хрысціянскіх веравызнанняў ВКЛ прывёў да таго, што намінацыя луцкага біскупа Б.Мацееўскага на Віленскую біскупскую катэдру Жыгімонтам III Вазай так і засталася толькі на паперы, да якой ніколі не была прыкладзена дзяржаўная пячатка ВКЛ.[xi]

Яскравым сведчаннем таго, што нормы права дзейнічалі не толькі ў дачыненні да ключавых фігур (якой і была постаць віленскага біскупа), з’яўляецца дэкрэт Галоўнага Трыбунала ВКЛ па справе памiж шляхтай Ваўкавыскага павета i судовым старостай Крыштафам Монвiдам Дарагастайскiм[xii], якому належала адмiнiстрацыйная і судовая ўлада (па пэўнай катэгорыі спраў) над павятовай шляхтай у Ваўкавыскім павеце. Павятовая адмiнiстрацыя мела сваiм абавязкам перш за ўсё перадачу павятовай шляхце распараджэнняў цэнтральнай улады i прывядзенне гэтых распараджэнняў у выкананне, паколькi гэта было ў межах яе паўнамоцтваў, сiлы i сродкаў. У звычайнай адсутнасцi старосты ўлада належала яго намеснiку – падстаросце. Статут 1588 г., які патрабаваў аселасцi для ўсiх увогуле павятовых ураднікаў, пацвярджае гэтае патрабаванне і ў адносiнах да ураднікаў гродскіх. 37 артыкул IV раздзела Статута прадугледжваў у якасці ўмовы для знаходжання на пасадах падстаросты, гродскага суддзi i гродскага пiсара – аселасцi ў павеце і ведання «рускай» (старабеларускай) мовы. Статут таксама абавязаў прысягаць на блiжэйшых роках пасля свайго прызначэння сябраў гродскага суда «перед врядом судовым земским и перед всими иными станы» «ротою» суддзi i пiсара земскiх[xiii].

Пасля вяртання з замежных вандровак стольнік літоўскі Крыштаф Монвід Дарагастайскі[xiv] зноў заступіў на Ваўкавыскае староства, якое часова знаходзілася пад наглядам яго бацькі[xv], аднак, не прынёс прысягу на ўрад і прызначыў падстаростай паляка Бальцэра Весялоўскага, які не меў аселасці ў павеце і не ведаў «рускай» (старабеларускай) мовы. Б.Весялоўскі, у сваю чаргу, прынёс прысягу на ўрад толькі 1 снежня 1588 г. паводле Статута ВКЛ 1566 г.

На Траецкіх судовых роках 1589 г. сабраўся павятовы шляхецкі сход, які запатрабаваў ад Крыштафа Дарагастайскага прытрымлівацца нормаў новага Статута ВКЛ, зацверджанага ў 1588 г., прынесці прысягу і прызначыць гродскіх ураднікаў, згодна з нормамі Статута – людзей аселых, якія ведаюць айчыннае права і мову.

Да 3 ліпеня 1589 г. Бальцэр Весялоўскі набывае ў Крыштафа Вольскага «на вечность» 3 службы ў маёнтку Малая Крэмяніца ў Ваўкавыскім павеце. Акрамя гэтага ён гуртуе сваіх прыхільнікаў. Урэшце, не менш за 40 шляхцічаў павета ў спецыяльным лісце, на якім паставілі свае подпісы і да якога прыклалі пячаткі, прызналі Бальцэра Весялоўскага падстаростай. Земскія судовыя ўраднікі і астатняя шляхта павета, ў колькасці не менш 77 чалавек, якія прыклалі да дакумента свае пячаткі, склалі зварот да Трыбунала ВКЛ, на пасяджэнне якога і накіравалі свайго ўпаўнаважанага – Жыгімонта Пятровіча Залескага. Умацаваным ваўкавыскага старосты на пасяджэнні Галоўнага Трыбунала ВКЛ, якое адбылося ў Менску 23.IX.1589 г., быў Васілей Воўк[xvi]. Пасля таго, як былі выслуханы абодва бакі суддзі вынеслі наступны вердыкт:

«…А так мы, судьи, в той справе добре се припатрившы и зрозумевшы добре, з артыкулов статутовых:

з розделу третего, артыкулу дванадцатого и з розделу четвертого, артыкулу первого, с того ж розделу четвертого, артыкулу трыдцатого, трыдцат шостого и трыдцат семого и водлуг констытуцыи на унии учиненое сказуемо: “Абы пан староста волковыйский водлуг науки в Статуте описаное сам прысегу выконал и урад свой кгродский люди не ново и не змышлено оселыми и прысяглыми водлуг ясное науки в праве посполитом описаное засадил» (падкрэслена – аўт.).

Такім чынам, Галоўны Трыбунал ВКЛ прызнаў слушнасць патрабаванняў ваўкавыскай шляхты і абавязаў Крыштафа Мікалаевіча Монвіда Дарагастайскага прынесці 1 лістапада 1589 г. прысягу на ўрад і прызначыць гродскіх ураднікаў у адпаведнасці з палажэннямі Статута 1588 г.[xvii]

Як адзначаў Генрык Віснэр, у выпадку супрацьстаяння пастаноў Статута і рашэнняў караля і вялікага князя перамагала права, але толькі тады, калі на яго абарону ўздымаўся увесь шляхецкі народ ВКЛ[xviii].

З часам на ўсёй тэрыторыі Рэчы Паспалітай (у тым ліку і ў ВКЛ) прынялі прынцып замяшчэння дзяржаўных ўрадаў не толькі ўраджэнцамі, але найперш землеўласнікамі, якія мелі аселасць у дадзеным павеце[xix].

Дадатак

ДЭКРЭТ

ГАЛОЎНАГА ТРЫБУНАЛА Вялікага Княства Літоўскага

ПА СПРАВЕ АБ ПАРУШЭННІ ВАЎКАВЫСКІМ СТАРАСТАЙ

КРЫШТАФАМ МОНВІДАМ ДАРАГАСТАЙСКІМ ПАРАДКУ ЎСТУПЛЕННЯ НА ПАСАДУ І ПРЫНЦЫПАЎ ПРЫЗНАЧЭННЯ ЎРАДНІКАЎ ГРОДСКАГА СУДА

[А. 201 адв. (220)] М(есе)ц(а) октебра семого дня.

Оповедан(ь)е пана Войтеха  Щурского и вписан(ь)е декрету трыбуналского

На рокох судовых земских слонимских о Светом Михале, святе рымском, судит прыпалых, перед нами: Петром Нарбутом, суд(ь)ею, а Михайлом Яцыничом, подсудком, врадниками судовыми земскими повету слонимского,  постановивъшыся обличне у суду земенин г(о)с(по)д(а)рьский повету волковыского пан Войтех Щурский, от их м(и)л(о)сти панов урадников земских и от братей своих шляхты обывателев повету волковыского. Оповедал в тые  слова, иж в року теперешнем, тисеча пятсот осмъдесят девятом, м(е)с(е)ца сентебра двадцат третего дня у суду головного трыбуналского в Менску  точилася справа их м(и)л(о)ст(ей) панов урадников земских, панов шляхты и обывателей повету волковыского через пана Жикгимонта Петровича Залеского, умоцованого брата, с посродку нас всих обраного и посланого за позвы земскими зъ его м(и)л(о)ст(ь)ю паном Криштофомъ  Мосвидом [1] Дорогостайским, столником Великого Князства Литовского, старостою волковыским, о неучынен(ь)е присеги самого  его м(и)л(о)сти пана старосты на суды и староство Волковыйское и о  не высажен(ь)е урядников кгродских на справы судовые водле статуту и права посполитого. В которой справе о том ширей декрет от суду головного трибуналского в Минску ест учинен. С которым выписом и декретом трыбуналским их м(и)л(ос)т(ь) панове урадницы  земские и обыватели повету волковыского ужывши в том с посродку себе братей своих и двох возных посылали до двора короля  его м(и)л(ос)ти волковыских до его м(и)л(ос)ти пана Крыштофа Монвида Дорогостайского, столника Великого Князства Литовского, старосты  волковыского даючы ведомост его м(и)л(ос)т(и) о том, абы его м(и)л(ос)т(ь) сам пан староста о суды и староство волковыское присегу выконал, так теж урадников судовых кгродских на справы судовые  [Арк.202 (221)] на час и день в декрете суду головного трыбуналского назначоный,  водле декрету суду головного трыбуналского и права посполитого, высадил. Которое тое справы и выпис с книг земъских повету волковыйского вписан(ь)я декрету головного и самый тот декрет трибуналский показавши, и сознан(ь)я возных перед нами был показан. И просил пан Войтех Щурский од панов врадников земских и от братей обывателей повету Волковыского, абы тот выпис и декрет суду головного  трыбуналского до книг земских слонимских был вписан. Который выпис,  кгды был чытан, слово от слова так ся в собе мает:

Выпис с книг справ судовых земских повету волковыског(о).

Лета от нарожен(ь)я сына  Божего тисеча пятсот осмъдесят девятого, м(е)с(е)ца октебра третего дня. На рокох судовых земских о Светом Михале, святе рымском судит припалых, перед нами: Грыгоремъ Войною, суд(ь)ею, Александром Узловским, подсудком, врядниками судовыми земскими повету Волковыского,  постановившысе обличне у суду земенин г(о)с(по)д(а)рьский повету Волковыского пан Жикгимонт Залеский поведил, иж то вси панове урадницы земские  и панове шляхта обыватели повету Волковыйского посылали мене,  Жикгимонта Залеского, за моц(ь)ю зуполною от себе на зыскъ и страту даною, за позвом земским в жалобы всих обывателей повету волковыского до суду головного трыбуналского против его м(и)л(ос)т(и) пана Криштофа  Монвида Дорогостайского, столника Великого Князства Литовского,  старосты волковыйского о неучинен(ь)е прысегы на староство  и суды кгродские, так теж и о не высажен(ь)е врадников кгродских на суды кгродские волковыские водле статуту и права посполитого,  яко о том на позве жалобы вашей м(и)л(ос)ти шырей было доложоно. В которой справе од ваших м(и)л(ос)тей я там у суду головного трибуналского в Менску будучы, и што се там справило выпис декрет з суду  головного трибуналского с книг воеводства Менского перед вашею  м(и)л(ос)т(ь)ю покладаю. Которого декрету головного трибуналского мы  огледавшы видели есмо печат земскую воеводства Менского  к нему прыложоную цалую и подписей рук их м(и)л(ос)т(ей) панов судей головных трыбуналских. Который декрет, кгды был чытан, слово от слова так се в собе мает:

Выпис с книг справ судов головныхъ  трыбуналных, в Менску отправованых.

Лета от нарожен(ь)я сына  Божего тисеча пятсот осмъдесят девятаго, м(е)с(е)ца сентебра двадцат третего дня.

Перед нами, суд(ь)ями головными у Великом Князстве Литовском, з воеводствъ и поветов на сес год осмъдесят девятый на Трыбунал обраным, отправуючы нам справы суду головного трыбуналного в Менску, постановившися у суду земенин г(о)с(по)д(а)рьский повету Волковыского, пан Жыкгимонт Петровичъ  [А. 202 адв. (222)] Залеский, за моц(ь)ю зуполною ему на зыскъ и страту даною от урадников земских и многое шляхты, обывателей повету Волковыского под семидесят и семи печатми и с подписан(ь)емъ их рукъ немало, хто писат умел,  доведши позву и року за ним припалого выписом с книг земских волковыйских.

Жаловали с позву на его м(и)л(ос)т(ь) пана Крыштофа Монвида Дорогостайског(о), столника Великог(о) Князства Литовского, старосту волковыского, иж сам пан староста, не чынечы праву посполитому досыт, прысеги на староство и суды кгродские сам не учынил, так теж и урадников кгродских,  для отпровован(ь)я справ суду кгродскому, водлуг порядку статутового, судит належачых, то ест: подстаростего, суд(ь)ю и писара, родичов в том панстве  Великом Князстве Литовском и в том повете Волковыйском оселых и писма руского умеетных, дати не хотел. Яко ж они о тое пана старосту самого прыстойным обычаем упоминали и просили, абы против их, водлуг права  посполитог(о) и Статуту нововыданого, заховал, так и урадников кгродских волковыских на местцу своем судовом – Волковыйску, водле Статуту и права посполитого, на справы судовые высадил. Нижли его м(и)л(о)сть, пан староста, на тое упоминан(ь)е и прозбу их ничого не дбаючы,  яко сам прысеги на староство не учинил, так и урадников кгродских,  водле Статуту и права посполитог(о) высадити не хотел, в чом людем укрывжоным од немалого часу, шляхте, великая проволока в справедливости в том повете, крывда и шкода немалая деетсе. И покладал о том выпис с книг земских – протестацый шляхта обывателей повету Волковыског(о) на пана старосту волковыйског(о) на рокох троецких в року осмъдесят девятого учыненое.

А от стороны позваное,  от его м(и)л(о)сти пана Крыштофа Монвида Дорогостайског(о), столника Великого  Князства Литовског(о), старосты волковыског(о), умоцованый его м(и)л(ос)ти, пан Василей Волкъ, за моц(ь)ю зуполною от его м(и)л(ос)ти пана старосты волковыйског(о),  под печат(ь)ю и с подписом власное руки его м(и)л(ос)ти, на зыскъ и страту ему  даною, чынечы отпор на тую жалобу панов урадников и обывателей повету Волковыског(о) поведил, иж дей его м(и)л(ос)т(ь), пан столник за тым позвом становити и в отказе быти не повинен, бо дей артыкул сорок семый в розделе четвертом не учыт, абы о то до суду головного трыбуналско(г)о позывати. Так теж и в констытуцыи трыбуналской о том ясное  науки нет, абы то суду головному судит належало.

А з стороны обывателей повету Волковыйског(о) умоцованый от братеи своей пан Жигимонт Залеский подалъ на то артыкул трыдъцат семый в розделе четвертом, так теж в констытуцыи трыбуналской, в порадку  описан(ь)я пятог(о) учыт, иж суд о то головный Трыбуналский судити мает.

Мы, суди головные трыбуналские, то узнавшы, водле тыхъ  артыкулов, вышей от стороны поводовое поданыхъ,  [А. 203 (223)] поданых, узнали есмо, иж то суду нашому головному судит належыт, всказали  есмо, абы стороны далей водлуг права поступовали.

Умоцованый его м(и)л(ос)т(и),  пана старосты волковыйского поведил, што се дотычет урадников кгродских,  и особне подстаростег(о) волковыйског(о), Балцера Веселовског(о), иж пан столник водлуг права посполитог(о) заховал се, и на местцу своем шляхтичом учстивым, у Великом Князстве Литовском и в повете Волковыском добре оселыми, месце свое  урадовое засадил. Который и прысегу на тот урад свой на суды кгродские  волковыйские, водле старог(о) статуту Балцер Веселовский учинил, и нижли  тот, теперешний, Статутъ ку уживан(ь)ю пришол, урадом своим справоват почал.

И доведечы оселости Веселовског(о), покладал перед нами лист продажы вечыстое земенина г(о)с(по)д(а)рьског(о) повету Волковыског(о) Грышка Безпятог(о) и выпис с книг земъских волковыских, в роки троецкие  в року теперешнем тисеча пятсот осмъдесят девятог(о) [2], м(е)с(е)ц(а) июля  третег(о) дня, сознан(ь)я того Безпятог(о) ку тому поклада(л),

а другий лист продажный и выпис с книг кгродских волковыских очевистого  сознан(ь)я его м(и)л(ос)т(и) пана Крыштофа Волског(о), в том же року осмъдесят девятом, м(е)с(е)ц(а) июля четвертог(о) дня, в котором сознавает пан Волский, иж продал на вечност Балцеру Веселовскому тры службы людей имен(ь)я своего Малое Кремяницы, в повете Волковыйском лежачог(о).

Покладал теж выпис с книг кгродских волковыйских, даты и  року тисеча пятсот осмъдесят осмом, м(е)с(е)ц(а) декабра первого  дня, иж прислугую подстаростве за листом его м(и)л(ос)ти пана своего  Веселовский учынил.

Покладал теж лист от некоторое шляхты повету Волковыйского зъ сорокма печатьми и колконадъцать  подписан(ь)емъ рук, которые прызнавают Веселовског(о), яко бы мел быт въ Волковыском повете добре оселый и прысяглым.

Ку тому умоцованый его м(и)л(ос)ти пана старосты волковыског(о) домовлял: «А што сторона жалобливая задает, то иж Веселовский писма руског(о) не умеет, тогды дей, того право посполитое позвовяет [3]. Где бы вси три писат не умели  тогды с подписан(ь)емъ рук двох выписы и сознан(ь)я вечности, албо яких колвекъ записов выдаваны быти мают». На што подал артыкул вторый з розделу семог(о). А што дей сторона поводовая задает то, абы не был родичом Великог(о) Князства Литовског(о), брал собе в том на помоч с прывилея Унию межы народом полским дано в тые слова, иж ужо Корона Полская и Князство Литовское ест одно, которое се  з двух панствъ и народов в один люд знесло (падкрэслена – аўт.). Просит, абы его м(и)л(ос)т(ь) пан столникъ от того позву и от жалобы, в нем описаное, был волен.

А умоцованый шляхты обывателей повету Волковыског(о) пан Жикгимонт Залеский поведил, иж умоцованый его м(и)л(ос)т(и) пана  старосты волковыйског(о) не показует того, абы его м(и)л(о)сть пан староста волковыский на староство свое и суды кгродъские  [А. 203 адв. (224)] прысегу учынити мел, толко одного обмовляет Веселовског(о), а других урадников не вспоминает, и показует то, якобы Веселовский мел быт в повете Волковыйском оселый. Што се ясне явне с тог(о) власного подан(ь)я и выписов его показует, иж не будучы родичом Великог(о) Князства Литовског(о) и писма руског(о) и полског(о) не умеетный перво прысегу учинил, а потом оселостей набыл. Што ясне явне с тых выписов его самых власных показует се, иж тая его оселост змысльне набытая ест. О чом подал артыкул дванадцатый розделу третег(о),  в котором пишет, иж «достойностей духовных и светских, городов, дворов и кгрунтов, староствъ, держав, урадов земских и дворных, посесый, або в держан(ь)е  и пожыван(ь)е, и вечностей жадных чужоземцом и заграничником, а ни суседом тог(о) панства дават не мает, толко руси, литве, жомойти – родичом старожытным и уроженцом Великог(о) Князства Литовского добре знатным и правдиве, не змысльне в том воеводстве, або повете оселым». А з розделу четвертог(о) подал артыкул первый, с того ж розделу четвертог(о) артыкул трыдцатый, трыдцат шостый и трыдцат семый. Подал и водлугъ констытуцыи, в року шестдесят девятом на Унии учыненое, и просил умоцованый обывателей повету Волковыског(о) пан Жикгимонт Залеский от братеи своей або водле Статуту и тых артыкулов с права  посполитого, вышей поданых, был захован.

А так мы, суди, в той справе добре се припатрывшы и зрозумевшы добре з артыкулов Статутовых, з розделу третег(о) артукулу дванадцатог(о) и з розделу четвертого артыкулу первого, с того ж розделу четвертог(о) артыкулу  трыдцатог(о), трыдцат шостог(о) и трыдцат семог(о) и водлуг констытуцыи,  на Унии учиненое (падкрэслена – аўт.) сказуемо, абы пан староста волковыйский, водлуг науки в Статуте описаное, сам прысегу выконал и урад свой кгродский люди не ново и не змышлено оселым(и) (падкрэслена – аўт.) и прысяглыми засадил. Водлуг ясное науки в праве посполитом описаное под  виною в том Статуте артыкулу трыдцат семог(о) в розделе четвертомъ описаное. Яко ж ку выконан(ь)ю тое прысеги пана старостеска  даемо рокъ на рочкох кгродских волковыйских, которые прыпадат мают першог(о) дня ноябра, в року тепер идучом тисеча пятсот осмъдесят девятом. Што про памет до книг справ судовых головных трыбуналских ест записано. И сей выпис с книг, под печатю земскою воеводства Менског(о), шляхте  обывателем повету Волковыског(о) ест выдан. Писан у Менску.

У того выпису  декрету головног(о) трыбуналског(о) печат земская воеводства Минског(о) цела  притисненая и подписей рук их м(и)л(ос)т(ей) панов судей трибуналских тыми  словы подписаны:

з воеводства Виленског(о), Пфронць Кулвец, ренко сво;

з воеводства Виленског(о), повету Волковыйског(о) [4] Ян Третяк;

з воеводства  Троцкого Якуб Кунцевич, власною рукою;

Януш Длуский, з воеводства Полоцкого;

з воеводства Троцкого, з Упиты Юр(е)й Зблус, власною рукою;  [А. 204 (225)]

земли Жомойтъское Лаврын Келпъшъ;

з воеводства Новак(г)родског(о) Ян Немера, з воеводства Новгородског(о), рукою власною;

з воеводства Берестейског(о) Богдан Телятицкий;

Стефан Гладкий, писар.

А по вычытаню того выпису декруту трыбуналског(о), ужывшы с посродку себе, з братеи нашой земян г(о)с(по)д(а)рьских повету  Волковыского: его м(и)л(о)ст(ь) пана Ивана Жына, пана Федора Якимовича, а пана Федора Адамовича, а пана Викторына Бортновског(о), и  пры них двух возных повету Волковыско(го): Мартина Савковича, а Себестыяна Дубровског(о), посыла(ли) есмо с тым декретом,  от суду головного трибуналског(о) взятым, до двору короля его м(и)л(ос)ти волковыског(о), до его м(и)л(ос)т(и) пана Криштофа Миколаевича Монвида Дорогостайског(о), столника Великог(о) Князства Литовског(о), старосты волковыског(о), даючи ведомо его м(и)л(ос)ти пану старосте, абы досыт учынил, водле декрету трыбуналског(о),  Статуту и права посполитого, сам его м(и)л(ос)т(ь) прысегу на староство  и суды волковыские выконал, так и урадников судовых кгродских на справы судовые, водле декрету суду головного трибуналског(о) и права посполитог(о) высадил.

Которые возные, там бывшы того ж дня,  даты вышей мененое, при квите своем, под печатьми их и под печатми  стороны шляхты, выш мененых, даном до книг земских волковыских сознали тыми словы:

«Я, Мартин Сивкович, а я, Себестыян Дубровский, возные повету Волковыйског(о), сознаваемо сим нашым квитом, иж в року теперешнем, тисеча пятсот осмъдесят девятом, м(е)с(е)ца октебра третег(о) дня, за посланемъ вашей м(и)л(ос)ти, урадников земъскихъ  и многое шляхты обывателей повету Волковыског(о), дня нинешнег(о), ходили есмо з людми зацными, от в(а)шей м(и)л(о)сти послаными: зъ его м(и)л(о)стью паном Иваном Жынемъ, паном Федором Якимовичом, паном Федором Адамовичом, а паном Викторыном Бортновским, з декретом трыбуналскимъ  до двору короля его м(и)л(о)сти волковыйског(о), до его м(и)л(ос)ти пана Крыштофа Монвида  Дорогостайског(о), столника Великог(о) Князства Литовског(о), старосты волковыйского, ознаймуючы его м(и)л(ос)ти о том декрете трыбуналском. И там, в дворе его м(и)л(ос)т(и) пана старосты волковыского не нашли, толко служебника его м(и)л(ос)ти пана  Конецкого. Мы тому служебнику его м(и)л(ос)т(и) оповедавшы показовали  и тот декрет чытат давали, так теж и Грыгорю Безпятому, который  се быт менил на тот час на местцу урадовом у Волковыску. Тот декрет оповедавши и копею, слово у слово списаную с тог(о) декрету, под печатми нашими и под печатми шляхты, стороны людей добрых, вышей мененых,  там же у дворе волковыйском на столе тую копею положили».

Который тот декрет суду трыбуналског(о), через пана Жыкгимонта Залеског(о) нам, судови, поданый, так теж и сознане возных, до книг справ судовых земскихъ  есть записано.

Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі. Фонд 1785 «Слонімскі земскі суд». Вопіс 1. Адзінка захоўвання 11. Актавая кніга Слонімскага земскага суда за 1589–1590 гг. Аркушы 201 адв. (220) – 204 (225).

Па каталогу Гарбачэўскага – ВЦА № 7692; па каталогу Спрогіса – ВЦА № 7649.

[1] Закшэўскі Анджэй Б. Юрыдычна-адмiнiстрацыйны рэгiяналiзм у I Рэчы Паспалiтай // Беларусiка: У 3 т.- Менск, 1994.– Т.3.– С.20.

[1] Dąbkowski St. Stanowisko cudzoziemców w prawie litewskiem (1447–1588). – Lwów, 1912. Гл. таксама: Naworski Zbigniew. Indygenat w Prusach Królewskich (1454 – 1772) // Czasopismo Prawno-Historyczne.– 1983.– T. 35. Z.1.– S.31–58: rés.

[1] Pirmasis Lietuvos Statutas = Первый Литовский Статут: T.2. Ч.1: Тексты на старобелорусском, латинском и старопольском языках (Tekstai senąja balt., lot. ir senąja lenkų k.) / Redkol.: S.Lazutka (ats.red) ir kt.; Įvado [p.8–28], aut. S.Lazutka ir kt. – 1991.– 28 p. – Dalis teksto lygiagr. liet., rus – Bibliogr. išnašose.– / VU, Lietuvos MA Lietuvos istorijos inst.– V.: Mintis, 1983.– 428 p.

Роздел третий. Арт.3. «Держаней и честей чужоземцом не мають даваны быти. Тэж шлюбуем и обецуем, иж в землях наших того Великого князьства земль и городов, и мест, и которых-кольве дедицств, и держанья, и тэж которых-кольве врадов наших або честей и достойности жадному обчому, але только прирожоным а тубылцом тых земль наших Великого князьства и вышей мененого, не будем давати и потомки наши не будуть давати в держанье и в поживанье».

[1] Любавский М.К. Литовско-русский сейм. – М., 1900.– С.741.

[1] Статут Великого Князства Литовского 1566 года // Временник Императорского Московского Общества истории и древностей Российских.– М., 1855.– Кн.XXIII.– Отд.II (далей Статут ВКЛ 1566).– С.46–47.

[1] Ibidem. С.217–218.

[1] Prawa, konstytucje i przywileje Królestwa Polskiego i Wielkiego Księstwa Litewskiego i wszystkich prowincji należących, na walnych sejmiech koronnych od sejmu wiślickiego roku Pańskiego 1347 aż do ostatniego sejmu uchwalone, w drukarni J.K.M. i Rzeczypospolitej, w Collegium Warszawskim Scholarum Piarum sumptem publicznym przedrukowane, roku Pańskiego 1733, Volumen secundem ab anno 1550 ad annum 1609, Acta reipublicae continens, Warszawa 1733 (далей: VL, II). – S.89–90.

[1] Статут Вялiкага Княства Лiтоўскага 1588: Тэксты. Даведнiк. Каментарыi / Беларуская Савецкая Энцыклапедыя iмя П.Броўкi.; Рэдкалегiя: I.П.Шамякiн (гал.рэд.) i iнш.– Мн.: БелСЭ, 1989 (далей: Статут ВКЛ 1588 г.).– С.118–119.

[1] Ibidem.

[1] Дружчыц В. Палажэньне Лiтоўска-Беларускай дзяржавы пасьля Люблiнскай вунii // Працы БДУ.– 1925. – № 6–7.– С.231–235.

[1] I.Lappo. Bandymas pavesti lenkui Vilniaus vyskupo katedra XVI a. pabaigoje // Praeitis. T.1. – Kaunas, 1930. – S.94–138.

[1] Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі (далей: НГАБ). Ф.1785. В.1. Адзінка захоўвання 11. Дакумент 152. Аркуш 201 адв.– 204.– 07.X.1589 г.

[1] Статут ВКЛ 1588 г. – С.168.– Р.IV, арт.36, «О присязе старост замков и дворов наших господарских судовых»; с.168–169, Р.IV, арт.37, «О установенью через воевод, старост судовых, врядников их судовых гродских и о довоженью з ними справедливости».

[1] Гл. намінацыйны ліст на староства ваўкавыскае ад 08.ІІ.1582 г. «до живота» (НГАБ. КМФ 18.– Метрыка ВКЛ 67. Арк.135 адв.–137 адв.; Polski słownik biograficzny (далей: PSB). V. S.331–333).

[1] 31.X.1582 г. К.М.Дарагастайскi, староста ваўкавыскi, едзе ў замежнае падарожжа дзеля навучэння рыцарскiм навукам. Яго функцыi часова выконвае бацька (НГАБ. КМФ 18. Метрыка ВКЛ 67. Арк.200 адв.–201. «Лист до обывателев повету Волковыйского»).

[1] [Пазней – стольнiк трокскi. Атрымаў намінацыйны прывілей 6 верасня 1591 г. (Непалонiцы) (Метрыка ВКЛ 77. Д.313. Арк.282–282 адв.; Метрыка ВКЛ 78. Арк.91 адв.). Дэпутат Трыбунала ВКЛ ад Трокскага павета Трокскага ваяводства ў 1607 г. (РГЛТ. С.206; Zakrzewski Andrzej B. Sejmik trocki. S.216)].

[1] Дэкрэт трыбунальскага суда ў справе паміж шляхтай Ваўкавыскага павету і старостай ваўкавыскім Крыштафам Монвідам Дарагастайскім аб складанні прысягі на ваўкавыскае староства і прызначэнні ўраднікаў гродскіх ад 07.X.1589 r. (НГАБ. Ф.1785. В.1. А.з.11. Арк.201 адв.– 204).

Вядомы прывілей ад 14.IX.1592 г. Балцеру Весялоўскаму на ваўкавыскае войтаўства (Метрыка ВКЛ 76. Арк. 290 адв.–291 адв.).

[1] Wisner Henryk. Trzeci Statut i praktyka życia politycznego Wielkiego Księstwa Litewskiego w czasach Zygmunta III i Władysława IV // Czasopismo Prawno-Historyczne.– 1992.– T.44. Z.1–2. – S. 59–63: rés.

[1] Закшэўскі Анджэй Б. Юрыдычна-адмiнiстрацыйны рэгiяналiзм у I Рэчы Паспалiтай // Беларусiка: У 3 т.- Менск, 1994.– Т.3.– С.20.

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске

СПРАВА АБ ПАРУШЭННІ ВАЎКАВЫСКІМ СТАРОСТАЙ КРЫШТАФАМ МОНВІДАМ ДАРАГАСТАЙСКІМ ПАРАДКУ ЎСТУПЛЕННЯ НА ПАСАДУ І ПРЫНЦЫПАЎ ПРЫЗНАЧЭННЯ ЎРАДНІКАЎ ГРОДСКАГА СУДА І ЯЕ АДЛЮСТРАВАННЕ Ў ДАКУМЕНТАХ НАЦЫЯНАЛЬНАГА ГІСТАРЫЧНАГА АРХІВА БЕЛАРУСІ

// Ваш отзыв »

Радаман Андрэй (Менск)

СПРАВА АБ ПАРУШЭННІ ВАЎКАВЫСКІМ СТАРОСТАЙ

КРЫШТАФАМ МОНВІДАМ ДАРАГАСТАЙСКІМ ПАРАДКУ ЎСТУПЛЕННЯ НА ПАСАДУ І ПРЫНЦЫПАЎ ПРЫЗНАЧЭННЯ ЎРАДНІКАЎ ГРОДСКАГА СУДА

і яе адлюстраванне ў дакументах

Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі

Некалькі гадоў таму, пры азнакамленні з унутраным вопісам адной з актавых кніг Слонімскага земскага суда[1], нашу ўвагу прыцягнуў дакумент, які яскрава адлюстроўвае барацьбу ваўкавыскага старосты Крыштафа Монвiда Дарагастайскага[2] і мясцовай шляхты ў час увядзення ў дзеянне Статута ВКЛ 1588 г.  [3].

Пасля вяртання з замежнай вандроўкі літоўскі стольнік Крыштаф Монвід Дарагастайскі зноў заняў пасаду ваўкавыскага старосты, якая часова знаходзілася пад наглядам яго бацькі[4], аднак не прынёс прысягу пры ўступленні на пасаду. Акрамя таго К. Дарагастайскі прызначыў падстаростай Бальцэра Весялоўскага, паляка па паходжанні, які не меў аселасці ў павеце і не ведаў «рускай» (старабеларускай) мовы[5]. Б. Весялоўскі, хоць і прынёс прысягу пры ўступленні на пасаду 1 снежня 1588 г., аднак паводле Статута ВКЛ 1566 г.

Павятовы шляхецкі сход Ваўкавыскай шляхты, які сабраўся на траецкіх судовых роках 1589 г., запатрабаваў ад Крыштафа Дарагастайскага прытрымлівацца нормаў новага Статута ВКЛ, зацверджанага ў 1588 г., прынесці прысягу ў адпаведнасці з ім і прызначыць гродскіх ураднікаў, згодна з нормамі Статута – людзей аселых у павеце, што ведаюць айчыннае права і мову.

Адказам на гэта было набыццё Бальцэрам Весялоўскім «на вечность» 3 – 4 ліпеня 1589 г. некаторых зямель у Ваўкавыскім павеце, пасля чаго не менш за 40 шляхцічаў павета ў спецыяльным лісце, на якім паставілі свае подпісы і да якога прыклалі пячаткі, прызналі яго абывацелем павета і законным падстаростай.

Ураднікі ваўкавыскага земскага суда і іншыя прадстаўнікі павятовай шляхты ў колькасці не менш 77 чалавек склалі зварот да Трыбунала ВКЛ, у якім выклалі сутнасць справы, і прасілі разгледець яе ў адпаведнасці з заканадаўствам. На пасяджэнне Трыбунала, якое адбылося ў Менску 23.09.1589 г., імі быў накіраваны ў якасці ўпаўнаважанага Жыгімонт Пятровіч Залескі. Умацаваным ваўкавыскага старосты Крыштафа Монвіда Дарагастайскага быў Васіль Воўк [6].

Галоўны Трыбунал ВКЛ пасля таго як разгледзеў сутнасць справы прызнаў слушнасць патрабаванняў ваўкавыскай шляхты і абавязаў Крыштафа Мікалаевіча Монвіда Дарагастайскага прынесці 1 лістапада 1589 г. прысягу і прызначыць гродскіх ураднікаў у адпаведнасці з палажэннямі Статута 1588 г.

Такім чынам, публікуемы дакумент з’яўляецца не толькі яскравым сведчаннем сапраўднай юрыдычнай моцы прававых норм Статута ВКЛ 1588 г., які толькі што ўступіў у дзеянне, але і сведчаннем высокай правасвядомасці большасці ваўкавыскай шляхты, якая не толькі ведала свае правы, але і здолела сумеснымі намаганнямі іх абараніць у спрэчцы з найвышэйшым ураднікам павета[7].

Што тычыцца далейшага лёсу Бальцэра Весялоўскага, то верагодна менавіта ён быў тым чалавекам, які 14.IX.1592 г. атрымаў ад караля і вялікага князя Жыгімонта III Вазы прывілей на пасаду ваўкавыскага войта[8].

Выпіс з актавай кнігі Слонімскага земскага суда за 1589 г.,

які ўтрымлівае выпіс з актавай кнігі Ваўкавыскага земскага суда і

дэкрэт Галоўнага Трыбунала Вялікага Княства Літоўскага, Рускага і Жамойцкага

па справе аб парушэнні ваўкавыскім старостай Крыштафам Монвідам Дарагастайскім парадку ўступлення на пасаду і прынцыпаў прызначэння ўраднікаў гродскага суда

[А. 201 адв. (220)] М(есе)ц(а) октебра семого дня.

Оповедан(ь)е пана Войтеха  Щурского и вписан(ь)е декрету трыбуналского

На рокох судовых земских слонимских о Светом Михале, святе рымском, судит прыпалых, перед нами: Петром Нарбутом, суд(ь)ею, а Михайлом Яцыничом, подсудком, врадниками судовыми земскими повету слонимского,  постановивъшыся обличне у суду земенин г(о)с(по)д(а)рьский повету волковыского пан Войтех Щурский, от их м(и)л(о)сти панов урадников земских и от братей своих шляхты обывателев повету волковыского оповедал в тые  слова, иж в року теперешнем, тисеча пятсот осмъдесят девятом, м(е)с(е)ца сентебра двадцат третего дня, у суду головного трыбуналского в Менску  точилася справа их м(и)л(о)ст(ей) панов урадников земских, панов шляхты и обывателей повету волковыского через пана Жикгимонта Петровича Залеского, умоцованого брата, с посродку нас всих обраного и посланого за позвы земскими зъ его м(и)л(о)ст(ь)ю паном Криштофомъ  Мосвидом [1] Дорогостайским, столником Великого Князства Литовского, старостою волковыским, о неучынен(ь)е присеги самого  его м(и)л(о)сти пана старосты на суды и староство Волковыйское и о  не высажен(ь)е урядников кгродских на справы судовые водле статуту и права посполитого. В которой справе о том ширей декрет от суду головного трибуналского в Минску ест учинен. С которым выписом и декретом трыбуналским их м(и)л(ос)т(ь) панове урадницы  земские и обыватели повету волковыского ужывши в том с посродку себе братей своих и двох возных посылали до двора короля  его м(и)л(ос)ти волковыских до его м(и)л(ос)ти пана Крыштофа Монвида Дорогостайского, столника Великого Князства Литовского, старосты  волковыского даючы ведомост его м(и)л(ос)т(и) о том, абы его м(и)л(ос)т(ь) сам пан староста о суды и староство волковыское присегу выконал, так теж урадников судовых кгродских на справы судовые  [Арк.202 (221)] на час и день в декрете суду головного трыбуналского назначоный,  водле декрету суду головного трыбуналского и права посполитого, высадил. Которое тое справы и выпис с книг земъских повету волковыйского вписан(ь)я декрету головного и самый тот декрет трибуналский показавши, и сознан(ь)я возных перед нами был показан. И просил пан Войтех Щурский од панов врадников земских и от братей обывателей повету Волковыского, абы тот выпис и декрет суду головного  трыбуналского до книг земских слонимских был вписан. Который выпис,  кгды был чытан, слово от слова так ся в собе мает:

Выпис с книг справ судовых земских повету волковыског(о).

Лета от нарожен(ь)я сына  Божего тисеча пятсот осмъдесят девятого, м(е)с(е)ца октебра третего дня. На рокох судовых земских о Светом Михале, святе рымском судит припалых, перед нами: Грыгоремъ Войною, суд(ь)ею, Александром Узловским, подсудком, врядниками судовыми земскими повету Волковыского,  постановившысе обличне у суду земенин г(о)с(по)д(а)рьский повету Волковыского пан Жикгимонт Залеский поведил, иж то вси панове урадницы земские  и панове шляхта обыватели повету Волковыйского посылали мене,  Жикгимонта Залеского, за моц(ь)ю зуполною от себе на зыскъ и страту даною, за позвом земским в жалобы всих обывателей повету волковыского до суду головного трыбуналского против его м(и)л(ос)т(и) пана Криштофа  Монвида Дорогостайского, столника Великого Князства Литовского,  старосты волковыйского о неучинен(ь)е прысегы на староство  и суды кгродские, так теж и о не высажен(ь)е врадников кгродских на суды кгродские волковыские водле статуту и права посполитого,  яко о том на позве жалобы вашей м(и)л(ос)ти шырей было доложоно. В которой справе од ваших м(и)л(ос)тей я там у суду головного трибуналского в Менску будучы, и што се там справило выпис декрет з суду  головного трибуналского с книг воеводства Менского перед вашею  м(и)л(ос)т(ь)ю покладаю. Которого декрету головного трибуналского мы  огледавшы видели есмо печат земскую воеводства Менского  к нему прыложоную цалую и подписей рук их м(и)л(ос)т(ей) панов судей головных трыбуналских. Который декрет, кгды был чытан, слово от слова так се в собе мает:

Выпис с книг справ судов головныхъ  трыбуналных, в Менску отправованых.

Лета от нарожен(ь)я сына  Божего тисеча пятсот осмъдесят девятаго, м(е)с(е)ца сентебра двадцат третего дня.

Перед нами, суд(ь)ями головными у Великом Князстве Литовском, з воеводствъ и поветов на сес год осмъдесят девятый на Трыбунал обраным, отправуючы нам справы суду головного трыбуналного в Менску, постановившися у суду земенин г(о)с(по)д(а)рьский повету Волковыского пан Жыкгимонт Петровичъ  [А. 202 адв. (222)] Залеский, за моц(ь)ю зуполною ему на зыскъ и страту даною от урадников земских и многое шляхты обывателей повету Волковыского под семидесят и семи печатми и с подписан(ь)емъ их рукъ немало, хто писат умел,  доведши позву и року за ним припалого выписом с книг земских волковыйских.

Жаловали с позву на его м(и)л(ос)т(ь) пана Крыштофа Монвида Дорогостайског(о), столника Великог(о) Князства Литовского, старосту волковыского, иж сам пан староста, не чынечы праву посполитому досыт, прысеги на староство и суды кгродские сам не учынил, так теж и урадников кгродских,  для отпровован(ь)я справ суду кгродскому, водлуг порядку статутового, судит належачых, то ест: подстаростего, суд(ь)ю и писара, родичов в том панстве  Великом Князстве Литовском и в том повете Волковыйском оселых и писма руского умеетных, дати не хотел. Яко ж они о тое пана старосту самого прыстойным обычаем упоминали и просили, абы против их, водлуг права  посполитог(о) и Статуту нововыданого, заховал, так и урадников кгродских волковыских на местцу своем судовом – Волковыйску, водле Статуту и права посполитого, на справы судовые высадил. Нижли его м(и)л(о)сть, пан староста, на тое упоминан(ь)е и прозбу их ничого не дбаючы,  яко сам прысеги на староство не учинил, так и урадников кгродских,  водле Статуту и права посполитог(о) высадити не хотел, в чом людем укрывжоным од немалого часу, шляхте, великая проволока в справедливости в том повете, крывда и шкода немалая деетсе. И покладал о том выпис с книг земских – протестацый шляхта обывателей повету Волковыског(о) на пана старосту волковыйског(о) на рокох троецких в року осмъдесят девятого учыненое.

А от стороны позваное,  от его м(и)л(о)сти пана Крыштофа Монвида Дорогостайског(о), столника Великого  Князства Литовског(о), старосты волковыског(о), умоцованый его м(и)л(ос)ти, пан Василей Волкъ, за моц(ь)ю зуполною от его м(и)л(ос)ти пана старосты волковыйског(о),  под печат(ь)ю и с подписом власное руки его м(и)л(ос)ти, на зыскъ и страту ему  даною, чынечы отпор на тую жалобу панов урадников и обывателей повету Волковыског(о) поведил, иж дей его м(и)л(ос)т(ь), пан столник за тым позвом становити и в отказе быти не повинен, бо дей артыкул сорок семый в розделе четвертом не учыт, абы о то до суду головного трыбуналско(г)о позывати. Так теж и в констытуцыи трыбуналской о том ясное  науки нет, абы то суду головному судит належало.

А з стороны обывателей повету Волковыйског(о) умоцованый от братеи своей пан Жигимонт Залеский подалъ на то артыкул трыдъцат семый в розделе четвертом, так теж в констытуцыи трыбуналской, в порадку  описан(ь)я пятог(о) учыт, иж суд о то головный Трыбуналский судити мает.

Мы, суди головные трыбуналские, то узнавшы, водле тыхъ  артыкулов, вышей от стороны поводовое поданыхъ,  [А. 203 (223)] поданых, узнали есмо, иж то суду нашому головному судит належыт, всказали  есмо, абы стороны далей водлуг права поступовали.

Умоцованый его м(и)л(ос)т(и),  пана старосты волковыйского поведил, што се дотычет урадников кгродских,  и особне подстаростег(о) волковыйског(о), Балцера Веселовског(о), иж пан столник водлуг права посполитог(о) заховал се, и на местцу своем шляхтичом учстивым, у Великом Князстве Литовском и в повете Волковыском добре оселыми, месце свое  урадовое засадил. Который и прысегу на тот урад свой на суды кгродские  волковыйские, водле старог(о) статуту Балцер Веселовский учинил, и нижли  тот, теперешний, Статутъ ку уживан(ь)ю пришол, урадом своим справоват почал. И доведечы оселости Веселовског(о), покладал перед нами лист продажы вечыстое земенина г(о)с(по)д(а)рьског(о) повету Волковыског(о) Грышка Безпятог(о) и выпис с книг земъских волковыских, в роки троецкие  в року теперешнем тисеча пятсот осмъдесят девятог(о) [2], м(е)с(е)ц(а) июля  третег(о) дня, сознан(ь)я того Безпятог(о) ку тому поклада(л), а другий лист продажный и выпис с книг кгродских волковыских очевистого  сознан(ь)я его м(и)л(ос)т(и) пана Крыштофа Волског(о), в том же року осмъдесят девятом, м(е)с(е)ц(а) июля четвертог(о) дня, в котором сознавает пан Волский, иж продал на вечност Балцеру Веселовскому тры службы людей имен(ь)я своего Малое Кремяницы, в повете Волковыйском лежачог(о). Покладал теж выпис с книг кгродских волковыйских, даты и  року тисеча пятсот осмъдесят осмом, м(е)с(е)ц(а) декабра первого  дня, иж прислугую подстаростве за листом его м(и)л(ос)ти пана своего  Веселовский учынил. Покладал теж лист от некоторое шляхты повету Волковыйского зъ сорокма печатьми и колконадъцать  подписан(ь)емъ рук, которые прызнавают Веселовског(о), яко бы мел быт въ Волковыском повете добре оселый и прысяглым. Ку тому умоцованый его м(и)л(ос)ти пана старосты волковыског(о) домовлял: «А што сторона жалобливая задает, то иж Веселовский писма руског(о) не умеет, тогды дей, того право посполитое позвовяет [3]. Где бы вси три писат не умели  тогды с подписан(ь)емъ рук двох выписы и сознан(ь)я вечности, албо яких колвекъ записов выдаваны быти мают». На што подал артыкул вторый з розделу семог(о). А што дей сторона поводовая задает то, абы не был родичом Великог(о) Князства Литовског(о), брал собе в том на помоч с прывилея Унию межы народом полским дано в тые слова, иж ужо Корона Полская и Князство Литовское ест одно, которое се  з двух панствъ и народов в один люд знесло. Просит, абы его м(и)л(ос)т(ь) пан столникъ от того позву и от жалобы, в нем описаное, был волен.

А умоцованый шляхты обывателей повету Волковыског(о) пан Жикгимонт Залеский поведил, иж умоцованый его м(и)л(ос)т(и) пана  старосты волковыйског(о) не показует того, абы его м(и)л(о)сть пан староста волковыский на староство свое и суды кгродъские  [А. 203 адв. (224)] прысегу учынити мел, толко одного обмовляет Веселовског(о), а других урадников не вспоминает, и показует то, якобы Веселовский мел быт в повете Волковыйском оселый. Што се ясне явне с тог(о) власного подан(ь)я и выписов его показует, иж не будучы родичом Великог(о) Князства Литовског(о) и писма руског(о) и полског(о) не умеетный перво прысегу учинил, а потом оселостей набыл. Што ясне явне с тых выписов его самых власных показует се, иж тая его оселост змысльне набытая ест. О чом подал артыкул дванадцатый розделу третег(о),  в котором пишет, иж «достойностей духовных и светских, городов, дворов и кгрунтов, староствъ, держав, урадов земских и дворных, посесый, або в держан(ь)е  и пожыван(ь)е, и вечностей жадных чужоземцом и заграничником, а ни суседом тог(о) панства дават не мает, толко руси, литве, жомойти – родичом старожытным и уроженцом Великог(о) Князства Литовского добре знатным и правдиве, не змысльне в том воеводстве, або повете оселым». А з розделу четвертог(о) подал артыкул первый, с того ж розделу четвертог(о) артыкул трыдцатый, трыдцат шостый и трыдцат семый. Подал и водлугъ констытуцыи, в року шестдесят девятом на Унии учыненое, и просил умоцованый обывателей повету Волковыског(о) пан Жикгимонт Залеский от братеи своей або водле Статуту и тых артыкулов с права  посполитого, вышей поданых, был захован.

А так мы, суди, в той справе добре се припатрывшы и зрозумевшы добре з артыкулов Статутовых, з розделу третег(о) артукулу дванадцатог(о) и з розделу четвертого артыкулу первого, с того ж розделу четвертог(о) артыкулу  трыдцатог(о), трыдцат шостог(о) и трыдцат семог(о) и водлуг констытуцыи,  на Унии учиненое сказуемо, абы пан староста волковыйский, водлуг науки в Статуте описаное, сам прысегу выконал и урад свой кгродский люди не ново и не змышлено оселым(и) и прысяглыми засадил. Водлуг ясное науки в праве посполитом описаное под  виною в том Статуте артыкулу трыдцат семог(о) в розделе четвертомъ описаное. Яко ж ку выконан(ь)ю тое прысеги пана старостеска  даемо рокъ на рочкох кгродских волковыйских, которые прыпадат мают першог(о) дня ноябра, в року тепер идучом тисеча пятсот осмъдесят девятом.

Што про памет до книг справ судовых головных трыбуналских ест записано. И сей выпис с книг, под печатю земскою воеводства Менског(о), шляхте  обывателем повету Волковыског(о) ест выдан.

Писан у Менску. У того выпису  декрету головног(о) трыбуналског(о) печат земская воеводства Минског(о) цела  притисненая и подписей рук их м(и)л(ос)т(ей) панов судей трибуналских тыми  словы подписаны:

з воеводства Виленског(о), Пфронць Кулвец, ренко сво;

з воеводства Виленског(о), повету Волковыйског(о) [4] Ян Третяк;

з воеводства  Троцкого Якуб Кунцевич, власною рукою;

Януш Длуский, з воеводства Полоцкого;

з воеводства Троцкого, з Упиты Юр(е)й Зблус, власною рукою;  [А. 204 (225)]

земли Жомойтъское Лаврын Келпъшъ;

з воеводства Новак(г)родског(о) Ян Немера, з воеводства Новгородског(о), рукою власною;

з воеводства Берестейског(о) Богдан Телятицкий;

Стефан Гладкий, писар.

А по вычытаню того выпису декруту трыбуналског(о), ужывшы с посродку себе, з братеи нашой земян г(о)с(по)д(а)рьских повету  Волковыского: его м(и)л(о)ст(ь) пана Ивана Жына, пана Федора Якимовича, а пана Федора Адамовича, а пана Викторына Бортновског(о), и  пры них двух возных повету Волковыско(го): Мартина Савковича, а Себестыяна Дубровског(о), посыла(ли) есмо с тым декретом,  от суду головного трибуналског(о) взятым, до двору короля его м(и)л(ос)ти волковыског(о), до его м(и)л(ос)т(и) пана Криштофа Миколаевича Монвида Дорогостайског(о), столника Великог(о) Князства Литовског(о), старосты волковыског(о), даючи ведомо его м(и)л(ос)ти пану старосте, абы досыт учынил, водле декрету трыбуналског(о),  Статуту и права посполитого, сам его м(и)л(ос)т(ь) прысегу на староство  и суды волковыские выконал, так и урадников судовых кгродских на справы судовые, водле декрету суду головного трибуналског(о) и права посполитог(о) высадил.

Которые возные, там бывшы того ж дня,  даты вышей мененое, при квите своем, под печатьми их и под печатми  стороны шляхты, выш мененых, даном до книг земских волковыских сознали тыми словы:

«Я, Мартин Сивкович, а я, Себестыян Дубровский, возные повету Волковыйског(о), сознаваемо сим нашым квитом, иж в року теперешнем, тисеча пятсот осмъдесят девятом, м(е)с(е)ца октебра третег(о) дня, за посланемъ вашей м(и)л(ос)ти, урадников земъскихъ  и многое шляхты обывателей повету Волковыског(о), дня нинешнег(о), ходили есмо з людми зацными, от в(а)шей м(и)л(о)сти послаными: зъ его м(и)л(о)стью паном Иваном Жынемъ, паном Федором Якимовичом, паном Федором Адамовичом, а паном Викторыном Бортновским, з декретом трыбуналскимъ  до двору короля его м(и)л(о)сти волковыйског(о), до его м(и)л(ос)ти пана Крыштофа Монвида  Дорогостайског(о), столника Великог(о) Князства Литовског(о), старосты волковыйского, ознаймуючы его м(и)л(ос)ти о том декрете трыбуналском. И там, в дворе его м(и)л(ос)т(и) пана старосты волковыского не нашли, толко служебника его м(и)л(ос)ти пана  Конецкого. Мы тому служебнику его м(и)л(ос)т(и) оповедавшы показовали  и тот декрет чытат давали, так теж и Грыгорю Безпятому, который  се быт менил на тот час на местцу урадовом у Волковыску. Тот декрет оповедавши и копею, слово у слово списаную с тог(о) декрету, под печатми нашими и под печатми шляхты, стороны людей добрых, вышей мененых,  там же у дворе волковыйском на столе тую копею положили».

Который тот декрет суду трыбуналског(о), через пана Жыкгимонта Залеског(о) нам, судови, поданый, так теж и сознане возных, до книг справ судовых земскихъ  есть записано.

Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі. Фонд 1785 «Слонімскі земскі суд». Вопіс 1. Адзінка захавання 11. Актавая кніга Слонімскага земскага суда за 1589–1590 гг. (31.V.1589–26.I.1590). Аркушы 201 адв. (220) – 204 (225).

Па каталогу Гарбачэўскага – ВЦА № 7692; па каталогу Спрогіса – ВЦА № 7649.

[1] Нацыянальны гістарычны архіў Беларусі (НГАБ). Ф.1785. Слонімскі земскі суд. В.1. А.з.11.

[1] Прызначаны на пасаду ваўкавыскага старосты 08.02.1582 г. „до живота” (Российский государственный архив древних актов. Ф.389 „Литовская метрика” = НГАБ. КМФ 18. Метрыка ВКЛ. А.з.67. Арк.135 адв.–137 адв.; Polski słownik biograficzny (PSB). V. S.331–333.

[1] НГАБ. Ф.1785. В.1. А.з.11. Дак.152. Арк.201 адв.– 204.

[1] У 1582 г. староста ваўкавыскi К. М. Дарагастайскi паехаў у замежнае падарожжа дзеля навучэння рыцарскiм навукам. Яго функцыi з 31.10.1582 г. часова выконваў бацька (Метрыка ВКЛ. А.з.67. Арк.200 адв.–201. „Лист до обывателев повету Волковыйского”).

[1] Гл.: Радаман А. Да пытання аб прызначэннях палякаў на дзяржаўныя пасады ў Вялікім Княстве Літоўскім у канцы XVI ст. // На шляхах да ўзаемаразумення: Навуковы зборнік: Шлях да ўзаемнасці. Матэрыялы Міжнароднай канферэнцыі, прысвечанай беларуска-польскаму культурнаму ўзаемадзеянню (Мінск, 15–16 чэрвеня 1999 г.)… / Рэдкал.: А. Мальдзіс (гал.рэд.) і інш. Мн.: „Беларускі кнігазбор”, 2000. С.50–54 (Беларусіка = Albaruthenika. Кн.15); Радаман А. Ваяводскія і павятовыя земскія ўраднікі польскага паходжання ў Вялікім Княстве Літоўскім у 2-й палове XVI ст. // На шляху да праўды: Матэрыялы VIII Міжнар. навук. канф. „Шлях да ўзаемнасці” (Белавежа, 15–17 чэрв. 2000 г.) і „круглага стала” „Ідэя беларускасці і ідэя польскасці на мяжы тысячагоддзяў: да вызначэння паняццяў” (Мінск, 6–7 верас. 2000 г.) / Рэдкал.: А. Баршчэўскі і інш. Мн.: „Беларускі кнігазбор”, 2001 С.35–44. (Acta Albaruthenica; Кн.2). Параўнай: Topolska Maria Barbara. Polacy w Wielkim Księstwie Litewskim w XVI – XVIII wieku (Przyczynek do dziejów polskiej emigracji na wschód w okresie staropolskim). // Lituano-Slavica Posnaniensia. Studia Historica. – 1987.– T. II.– S.147–166.

[1] Магчыма пазней троцкi стольнiк. Васіль Воўк („Василей, Василь Волк”) атрымаў намінацыйны прывілей на пасаду троцкага стольніка 6 верасня 1591 г. у Непалонiцах (Метрыка ВКЛ. А.з.77. № 313. Арк.282–282 адв.; Метрыка ВКЛ. А.з.78. Арк.91 адв.). Дэпутат Трыбунала ВКЛ ад Троцкага павета ў 1607 г. (Lietuvos Vyriausiojo Tribunolo sprendimai = Решения Главного Литовского Трибунала (1583–1655) / Parengė V. Raudeliūnas, A. Baliulis; Radkol. V. Raudeliūnas (ats.red.) ir kt. Vilnius: Mintis, 1988 (LVTS). P. 206 (Lietuvos teisės paminklai = Памятники литовского права; III). Памёр да 23.IV.1617 г. (вядома з намінацыі наступніка) (Метрыка ВКЛ. А.з.93. Арк.117 адв.– інфармацыя Віталя Галубовіча).

[1] Як адзначаў Г. Віснер, у выпадку супрацьстаяння пастаноў Статута і рашэнняў караля і вялікага князя перамагала права, але толькі тады, калі на яго абарону ўздымаўся увесь шляхецкі народ ВКЛ. У той жа час, калі грамадства па нейкай спрэчнай праблеме падзялялася на фракцыі, перамогу святкавала тая партыя, якой для поспеху хапала не вымагаючай дзеянняў адмовы (Wisner H. Trzeci Statut i praktyka życia politycznego Wielkiego Księstwa Litewskiego w czasach Zygmunta III i Władysława IV // Czasopismo Prawno-Historyczne. 1992. T.XLIV, z.1–2. S.63).

[1] Метрыка ВКЛ. А.з.76. Арк. 290 адв.–291 адв. Праз некалькі год 27.02.1600 г. ў Варшаве на пасаду ваўкавыскага войта быў прызначаны Станiслаў Петрашэўскi („Станислав Петрашевский”, „Piotraszewski”), пісар гродскі ваўкавыскі (Метрыка ВКЛ. А.з.86. № 119. Арк.95–96).

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске

Прывилей Баторего со съезда в Мстибове

// Ваш отзыв »

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске