УРАДЖЭНЦЫ ВАЎКАВЫШЧЫНЫ І “ВЯЛІКАЯ ЭМІГРАЦЫЯ”

2014/05/27

Рубрика: Исторические заметки о Волковысске

Альшэўскі Напалеон – дваранін з Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ., брат Ціта. Дзейнічаў сярод паўстанцаў у 1831 г. Эмігрыраваў. Па рашэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 24.8.1832 аднесены да 2 разраду злачынцаў.

Альшэўскі Ціт – дваранін з Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ., брат Напалеона. Дзейнічаў сярод паўстанцаў у 1831 г. Эмігрыраваў. Па рашэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 24.8.1832 аднесены да 2 разраду злачынцаў.

Бабянскі Міхал (н. каля 1797) – дваранін з г. Ваўкавыска Гродзенскай губ., з’яўляўся кіраўніком трупы вандруючых акцёраў. 14.3.1831 далучыўся да паўстанцаў, дзейнічаў у чыне падпаручніка 19 палка лінейнай пяхоты корпуса Антонія Гелгуда, затым апынуўся ў складзе фарміравання Францішка Роланда, у складзе якога 15.7.1831 перайшоў межы Прусіі. Разам з жонкай і дзецьмі перабраўся ў Паўночную Амерыку. У 1832 г. пера­ехаў у Францыю. З 5.3.1834 да 23.7.1838 з’яўляўся членам Польскага дэмакратычнага таварыства. З лютага 1837 г. знаходзіўся ў Парыжы, лічыўся членам Таварыства Аб’яднанне польскай эміграцыі. Па рашэнню Гродзен­скай губернскай следчай камісіі аднесены да 2 разраду злачынцаў.  У 1858 г. атрымаў дазвол вярнуцца разам з жонкай Саламеяй і дачкой Ка­мілай на месца сталага жыхар­ства, скарыстаў гэтыю мажлівасць і пераехаў у г. Пултуск (Польшча).

Бергель Аляксандр (11.10.1805–12.7.1891) – з Ваўкавыскага пав. Гро­дзенскай губ., нарадзіўся ў Ясколтах (каля Свіслачы). У 1831 г. дзейнічаў у чыне падпаручніка. Пасля заканчэння дзеянняў хаваўся ў Кракаве. У 1836 г. эмі­грыраваў у Фран­цыю. У 1840–42 гг. вучыўся ў аграрнай школе ў Грыньён, аднак дыплому не ат­рымаў. У ліпені 1843 г. далучыўся да суполкі містыкаў Андрэя Та­вянскага, сябраваў з  Адамам Міц­кевічам. У 1848 г. дзейнічаў у складзе польскага ле­гіёна на тэрыторыі Ламбардзіі. Пасля вяр­тання ў Францыю жыў у Па­рыжы, пакі­нуў успаміны.

Булгароўскі Ігнацій (16.12.1806–25.11.1853) – з Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ., нарадзіўся ў в. Палонка, скончыў Свіслацкую гімназію, у 1824–27 гг. з’яўляўся студэнтам Ві­ленскага універсітэта, з 1827 гг. служыў у расійскай арміі. З 1.5.1831 дзейнічаў у паўстанні ў чыне пада­фіцэра 5 палка лінейнай пяхоты, 19.8.1831 падпа­ручнік 13 уланскага палка ў кор­пусе Генрыка Дэм­бінскага. Эмігрыраваў у Францыю, куды пры­быў у чэрвені 1832 г., працаваў інструктарам дарог і мастоў. 25.5.1839 да­лучыўся да Польскага дэмакратычнага таварыства. Ажаніўся з францужанкай, меў сыноў Вітольда і Гаштольда. Ра­шэннем гродзенскага губернскага праўлення ад 11.3.1835 пры­знаны выгнан­нікам. Па­мёр у Арлеане.

Булгарын Антоній – дваранін з Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ. У 1831 г. знаходзіўся ў Белавежскай пушчы ў атрадзе Шрэтара, затым дзейнічаў у Пінскім павеце ў атрадзе Ціта Пуслоўскага. Эмігрыраваў у Францыю. У адпаведнасці са спіскам, складзеным Леанардам Ходзькай, з’яўляўся членам Таварыства Літоўскага і рускіх зямель. Памёр у Нанце. Па рашэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 9.11.1832 аднесены да 2 разраду злачынцаў, частка маёнтка Татаршчызна, коштам 12 тыс. злотых канфіскавана.

Выбрыноўскі (Выбраноўскі) Іван (Ян Пётр) – дваранін з Ваўкавыс­кага пав. Гродзенскай губ. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у чыне паручніка. Эмігрыраваў у Францыю. 30.11.1836 вы­ехаў у Алжыр на караблі “Сцікс”. 6.6.1840 вярнуўся ў Нім. Па рашэн­ню Гродзенскай губернскай следчай камісіі адне­се­ны да 2 разраду злачынцаў. 

Выбрыноўскі (Выбраноўскі) Міхал (н. 15.11.1807) – дваранін з Ваўка­выскага пав. Гродзенскай губ., нарадзіўся ў в. Левановічы, сын Антонія і Юзэ­фі­ны, брат Юзафа. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў ў якасці радавога 11 уланскага палка. Адышоў у Пру­сію, дзе ўтрымліваўся ў Гданьску. 27.4.1834 прыбыў у Аран на караблі “Earl Kelly”, у гэты ж дзень усту­піў у за­межны легіён на 3 гады. У 1834–35 гг. знаходзіўся ў складзе легіёна ў Афрыцы, у 1835–37 гг. у Іспаніі. У маі 1837 г. вярнуўся ў Францыю, пачат­кова знаходзіўся ў По, асеў на сталае жыхарства ў Брэцёй і жыў там да 1849 г., пра­цаваў наглядальнікам на чыгунцы. У кастрычніку 1840 г. стаў членам Таварыства Аб’яднанне польскай эміграцыі. Ажаніўся з францужанкай. Па ра­шэнню Гродзен­скай губернскай следчай камісіі адне­сены да 2 разраду злачынцаў. 

Выбрыноўскі (Выбраноўскі) Юзаф (н. 19.3.1800) – дваранін з Ваўка­выскага пав. Гродзенскай губ., нарадзіўся ў в. Левановічы, сын Антонія і Юзэ­фі­ны, брат Міхала. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у якасці радавога 11 уланскага палка. Адышоў у Пру­сію, утрымліваўся ў Гданьску. 27.4.1834 прыбыў у Аран на караблі “Earl Kelly”, у гэты ж дзень усту­піў у за­межны легіён на 3 гады. У 1834–35 гг. знаходзіўся ў складзе легіёна ў Афрыцы, у 1835–37 гг. у Іспаніі. 16.4.1837 звольніўся са службы.

Галібуртон Юзаф – з Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ. Дзейнічаў сярод паў­станцаў у 1831 г. Эмігрыраваў, працаваў скульптарам. 10.1.1835 стаў членам Поль­скага дэмакратычнага таварыства.

Гараін Міхал (28.4.1798–15.6.1867) – дваранін з Ваўкавыскага пав. Гро­дзенскай губ., нарадзіўся ў Віленскай губерні, сын Антонія і Караліны Гедройц, брат Вінцэнта. Скончыў Віленскі універсітэт, у 1818 г. уступіў у кор­пус інжы­нераў, працаваў на Аўгустоўскім канале. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у чыне паручніка корпуса ін­жынераў, 6.2.1831 атрымаў чын капітана, затым маёра. 4.10.1831 за ваенныя заслугі атрымаў зала­ты крыж. У 1832 г. эмігрыраваў у Францыю, належаў да закладаў у Бе­зансоне, Лю­нэле, Ле Пюі. 10.12.1832 стаў членам Таварыства Літоўскага і рускіх зямель. Ажаніўся з францужанкай. Пра­ца­ваў інст­руктарам дарог і мастоў 3 класа. У 1858 г. вярнуўся ў Вільна, па­мёр у Мін­ску. Ма­ёнтак канфіс­каваны.

Гараін Тадэвуш Ігнацій (30.11.1804–7.6.1839) – дваранін з Ваўкавыс­кага пав. Гродзенскай губ., нарадзіўся ў Варшаве, сын Яна і Кунегунды Зялін­скай. З 1820 г. жыў у Францыі. З’яўляўся удзельнікам падзей 29.11.1830 г., 18.12.1830 атрымаў чын падпаручніка, служыў у 17 палку лінейнай пяхоты, 21.1.1831 атрымаў чын паручніка, 19.2.1831 – капітана. 20.6.1831 выконваў абавязкі ад’ютанта генерала Шаптыцкага, 11.8.1831 служыў пры штабе генерала Самуэля Рожыц­кага, 4.10.1831 лічыўся капітанам 1 класа. 20.7.1831 за ваенныя заслучі атрымаў залаты крыж. 26.9.1831 у складзе корпуса Самуэля Рожыцкага перайшоў межы Прусіі, ін­тэрніраваны. Эмі­грыраваў у Францыю, 26.5.1832 знаходзіўся ў закла­дзе ў Авінь­ёне, затым Люнэле. У 1832–39 гг. служыў у замежным легіёне. Памёр ад ран, ат­рыманых у баі з арабамі. Пахаваны ў Алжыры. Маён­так кан­фіс­кава­ны.

Германовіч Іван – селянін графіні Па­тоцкай з маён­тка Рось Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ. У паўстанні 1831 г. далучыўся да атрада Якуба Шрэтэра, які дзейнічаў на Светлі­чанскай дачы ў Белавежскай пушчы. Эмігрыраваў. Прызнаны выгнаннікам.

Жылінскі Ян Станіслаў (н. 24.6.1806) – памешчык з Ваўкавыскага пав. Гро­дзен­скай губ., з’яўляўся зася­дацелем гродзенскай палаты цывільнага суда, ад­стаўным капітанам. У 1831 г. стаў членам тайнага паўстанцкага гродзенскага камітэта. У кра­савіку 1831 г. узначальваў ваенныя сілы Белавежскай пушчы. Сфарміраваў у пушчы асобны ат­рад. У 1832 г. прыбыў у Францыю, належаў пачаткова да зак­лада ў Шатэ, у 1834 г. жыў у Маран. 14.5.1845 ажаніўся з францужанкай, меў сына. 1.1.1859 назна­чаны памочнікам інспектара 1 класа ў Суржэр. Па рашэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 19.11.1831 аднесены да 1 разраду злачынцаў. Маёнтак Навасёлкі канфіскаваны.

Калупайла Люцыян (каля 1804 (1806)–12.9.1872) – памешчык з Ваўка­выскага пав. Гродзенскай губ., сын Ануфрыя і Барбары Равенскай, скончыў школу ў Свянцянах, Віленскі універсітэт. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў з 25.3.1831, 3.4.1831 атрымаў чын паручніка, пазней далучыўся да атрада Дэзідэрыя Хла­поў­скага. У канцы 1831 г. эмігрыраваў у Фран­цыю, дзе стаў членам Польскага Нацыянальна камітэта, працаваў на фабрыке ў Сант-Дэніз. Ажаніўся з францужанкай, меў сына і дачку. 19.2.1832 уступіў у Таварыства Літоўскае і рускіх зямель. Памёр у Парыжы. Па рашэнню Гро­дзенскай губернскай следчай камісіі аднесе­ны да 2 разраду злачынцаў.

Канапацкі Антоній – з Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ., скончыў юрыдычны факультэт Віленскага універсітэтата, з 1814 г. працаваў адвакатам у Панявежы. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у чыне капітана аўгустоўскага апалчэння, затым уступіў у 1 палк лінейнай пяхоты. 4.10.1831 за ваенныя заслугі атры­маў залаты крыж. У са­кавіку 1832 г. эмігрыраваў у Францыю, пачаткова знаходзіўся ў закладзе ў Безан­соне. 12.2.1837 стаў членам Польскага дэмакратычнага таварыства, у 1846 г. высту­паў супраць палітыкі Адама Чартарыйскага.

Карэнга (Карэга) Дамінік (16.12.1810–28.8.1873) – дваранін з Ваў­ка­выскага пав. Гродзенскай губ., нарадзіўся ў в. Астрончыцы (Астроўчына), сын Вінцэнта і Марыі, з’яўляўся кадэтам Ды­набургскай школы. Пакінуў школу і 20.4.1831 далу­чыўся да паў­стан­цаў. Дзейнічаў у атрадзе Тадэвуша Тышкевіча, з’яўляўся падпаручнікам 11 уланскага палка. 4.3.1832 эмі­грыра­ваў у Францыю, пачаткова пра­ца­ваў у друкарне, у 1838 г. паступіў у корпус дарог і мастоў у ранге па­мочніка, а з 1840 г. працаваў інстуктарам на будоўле канала Рэнэм – Мар­на­, з 1851 г. праца­ваў шэфам секцыі чыгуначнай лініі Па­рыж-Страсбург. 25.9.1847 ажаніўся з францужанкай, меў дачку. 20.12.1864 атрымаў французскае грамадзянства. Памёр пад Парыжам. Па рашэн­ню Гродзенскай губернскай следчай камісіі аднесены да 2 разраду злачынцаў.

Краскоўскі (Красоўскі) Тадэвуш (Томаш) (н. 1803) – дваранін з Ваўка­выскага пав. Гродзенскай губ., вучыўся ў Віленскім універсітэце, працаваў сакратаром гродзен­скага губернатара. У красавіку 1831 г. узначальваў тайны гродзенскі камітэт. Ады­шоў у Белавежскую пушчу, кіраваў аддзелам. У складзе фарміравання Дэзідэрыя Хлапоўскага накіраваўся ў Віленскую губерню, дзейнічаў у чыне капітана 8 лі­нейнага палка. 4.10.1831 за ваенныя заслугі атрымаў залаты крыж. У 1832 г. эмігры­раваў у Францыю, пачаткова знаходзіўся ў закладзе ў Безансоне. З’яўляўся членам Польскага Нацыянальнага камітэта. Па рашэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі аднесены да 2 разраду злачынцаў, маёмасць трапіла пад канфіскацыю.

Кучынскі (Пётр Уладзіслаў) (н. 1.12.1801) – дваранін з Ваўкавыскага пав. Гро­дзенскай губ. з мяст. Сві­слач, (па звестках Б. Канарскай – нарадзіўся ў Вільні), з’яў­ляўся студэнтам медыцынскага факультэта Віленскага універсітэта. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў як батальённы ўрач. Эмігрыраваў. З 1833 г. вывучаў медыцыну ва універсітэце ў Манпелье, 9.5.1834 ат­рымаў дыплом доктара медыцыны. Па ра­шэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 9.11.1832 адне­сены да 2 разраду зла­чынцаў, маёмасць трапіла пад канфіскацыю.

Малевіч Гілярый (24.7.1808–1.3.1874) – дваранін з Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ., нарадзіўся ў мяст. Рось, скончыў Свіслацкую гімназію, з’ўляўся сту­дэнтам медыцынскага факуль­тэта Віленскага універсітэта. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у якасці памочніка хі­рурга. Эмігрыраваў у Францыю, у 1833 г. выехаў у Манпелье для пра­цягу вучобы, 22.8.1834 атрымаў дыплом д-ра медыцыны. З’яляўся членам Тава­рыства Аб’яднанне польскай эміграцыі, а з 20.7.1834 членам Польскага дэмакра­тычнага таварыства. Рашэннем гродзенскага губернскага праўлення ад 14.2.1835 прызнаны выгнаннікам.

Петрашэўскі Феафіл (Тэадор) (1789–2.1869) – памешчык з Ваўкавыс­кага пав. Гро­дзенскай губ., нарадзіўся ў в. Сядзельнікі, сын Юзафа, вучыўся ў Свіслацкай школе, удзельнічаў у кампаніі 1812-14 гг., адстаўны падпаручнік уфім­скага пяхотнага палка. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у атрадзе Ціта Пуслоўскага ў чыне паручніка. Трапіў у палон, утрымліваўся ў турме ў Гродна, адкуль збег і перабраўся ў Га­ліцыю. У 1834 г. прыбыў у Англію, дзе знаходзіўся яшчэ да 25.8.1840, з чэрвеня 1834 г. да ліпеня 1838 г. атрымліваў грашовую дапамогу англійскага ўрада. У 1844 г. трапіў пад ам­ністыю. Памёр у Лондане. Па рашэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 6.7.1832 аднесены да 2 разраду злачынцаў.

Плушчэўскі (Плюшчэўскі) Ламберт – ксёндз картэзіянскага кляшта­ра з Картуз-Бярозы Пружанскага пав. Гродзенскай губ., нарадзіўся ў Ваўка­выс­ку. У паўстанні з 2.4.1831, удзельнічаў у арганізацыі атрада бліз мяст. Картуз-Бяроза. 27.8.1832 прыбыў у Францыю, належаў да заклада ў Буржэ. З 21.10.1837 знаходзіўся ў Парыжы. Па ра­шэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі аднесены да 2 разраду злачынцаў.

Руткоўскі Аляксандр (п. 4.3.1834) – дваранін з Ваўкавыскага пав. Гро­дзенскай губ. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у складзе атрада Тадэвуша Тышкевіча ў чыне пад­паручніка. Трапіў у палон. Па рашэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ат­рымаў дараванне, аднак эмігрыраваў у Фран­цыю. На эміграцыі з’яўляўся членам Польскага Нацыя­нальнага камітэта. Памёр у Ланды.

Седлікоўскі Вінцэнт (6.1.1805–26.4.1869) – з Ваўкавыскага пав. Гро­дзенскай губ., нарадзіўся ў мяст. Свіслач, у снежні 1830 г. атрымаў чын паручніка. У паўстанні дзейнічаў з 13.6.1831 у чыне паручніка артылерыі. У складзе корпуса Мацея Рыбін­скага 5.10.1831 перайшоў межы Прусіі. Эмігры­ра­ваў у Францыю, са снежня 1832 г. знаходзіўся ў закладзе ў Бе­зансоне. Працаваў у эміграцыі архітэктарам. 16.5.1846 стаў членам Польскага дэмакратычнага таварыства. Па амністыі атрымаў дазвол вярнуц­ца на месца сталага жыхарства, чаго не скарыстаў.

Тышкевіч Тадэвуш (17.9.1774–13.4.1852) – граф, памешчык з Ваўкавыс­кага пав. Гродзенскай губ., нарадзіўся у Аўгустова, уладальнік маёнтка Свіс­лач, сын Ста­ніслава, вучыўся ў Варшаве і Вільне. З 1790 г. служыў у арміі, з’яўляўся генералам польскіх войск, былы сена­тар Каралеўства Польскага. Удзельнічаў у паўстанні 1794 г. З’яўляўся стар­шыней сфарміра­ванага 11.6.1831 Цэнтральнага Літоўскага ўра­да. Удзель­нічаў у вар­шаўскім сейме. За ваенныя заслугі ўзнагароджаны кавалерскім крыжам “Virtu­ti Militari”. Адышоў з ат­радам Антонія Гелгуда ў Прусію, адкуль на пачатку 1832 г. перабраўся ў Парыж, з’яўляўся членам Таварыства Аб’яднанне польскай эміграцыі. У Францыі жыў з 2-ма дачкамі і пляменнікам. Памёр у Парыжы, пахаваны на могілках Пер-Лашэз, у 1939 г. яго прах перавезены ў Варшаву. Па рашэнню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 19.10.1832 аднесены да 1 раз­ра­ду злачынцаў, маёнтак кан­фіскаваны.

Фос-Бергель Юльян – з Ваўкавыскага пав. Гродзенскай губ., камор­нік. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у чыне падпаручніка сярод слонімскіх паўстанцаў, затым з’яўляўся падафіцэрам 3 палка лінейнай пяхоты. 30.8.1831 за ваенныя заслугі атрымаў залаты крыж. У складзе ат­рада Мацея Ры­бінскага 5.10.1831 перайшоў мяжу Прусіі. У студзені 1834 г. прыбыў у Гаўр. Па рашэн­ню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 8.10.1832 аднесены да 2 разраду злачынцаў. У лютым 1859 г. амнісціраваны, пера­браўся на жыхарства ў Ковенскую губерню.

Эйсмант Антоній (п. 20.10.1849) – дваранін з Ваўкавыскага пав. Гро­дзенскай губ., жыў у Заблоцце, працаваў інструктарам пры будаўнічай частцы. У паўстанні 1831 г. дзейнічаў у чыне падафі­цэра 11 уланскага палка, у складзе якога адступіў у Прусію, быў інтэрніраваны. 15.8.1832 на караблі “Vigilante” прыбыў у Францыю. Па рашэн­ню Гродзенскай губернскай следчай камісіі ад 24.8.1832 аднесены да 2 разраду зла­чынцаў.

Крыніцы і літаратура

1. НГАБ у г. Гродна, ф. 1 (Канцылярыя гродзенскага губернатара), воп. 20, спр. 709.
2. НГАБ у г. Гродна, ф. 4 (Гродзенская губернская камісія для вызна­чэння ступені віны ўдзельнікаў паўстання 1830–1831 гг.), воп. 1, спр. 24.
3. НГАБ, ф. 1297 (Канцылярыя генерал-губернатара віцебскага, магілёў­скага і сма­ленскага), воп. 1, спр. 5526.
4. НГАБ, ф. 1416 (Віцебскае губернскае праўленне), воп. 4, спр. 4373.
5. НГАБ, ф. 1430 (Канцылярыя віцебскага грамадзянскага губернатара), воп. 1, спр. 2923.
6. НГАБ, ф. 561 (Мінская губернская следчая камісія, заснаваная па справах паў­стання 1830–1831 гг.), воп. 1, спр. 2, 3, 4, 5.
7. AGAD (Галоўны архіў старажытных ак­таў у Варшаве), Emigracja polistopadowa i postyczniowa 1831–1870, nr 1.
8. AGAD, Komisja Rządowa Spraw Wewnętrnych i Policji 1815–1868, nr 7571.

7.      РДВГА, ф. 1 (Канцылярыя Ваеннага міністэрства), воп. 1, спр. 12031, ч. 2, 8.

10.  AGAD, Papiery gen. Franciszka Rohlanda 1779– 1860, nr 7, 15.

11.  BPP (Польская бібліятэка ў Парыжы), nr 408, 493, 565.

12.  Noworocznik Demokratyczny. Paryż, 1843.

13.  Rps BN (Рукапiсны аддзел Нацы­я­нальнай бібліятэкі ў Вар­шаве), II. 7861, II. 7871, II. 7872, III. 6594.

14.  Rps BUW (Рукапiсны аддзел бібліятэкі Варшаўскага універсі­тэта), Spuscizna Roberta Bieleckiego.

15.  Гарбачова В.В. Паўстанне 1830–1831 гадоў на Беларусі. Мн., 2001.

16.  Гарбачова В.В. Тадэвуш Тышкевіч як удзельнік касцюшкоўскага і ліста­падаўскага паўстанняў // Беларусь і Тадэвуш Касцюшка: спадчына, час, зда­быткі. Мн., 2002. С. 112-118.

17.  Патоцкі Л. Успаміны пра Тышкевічаву Свіслач, Дзярэчын і Ружану. Мн., 1997.

18.  Смит Ф. История польского восстания и войны 1830–1831 годов. Спб., 1863–1864. Т. 2.

19.  Bartkowski J. Spis Polaków zmarłych w Emigracji od roku 1831 (Cmen­tarzyk) / Wyd. L. Krawiec // Materiały do biografii, genealogii i heraldyki polskiej. T. 7–8. Rzym, 1985. S. 23–498.

1. Bielecki R. Polacy w Legii Cudzoziemskiej 1831–1879. Warszawa; Łódź, 1992.

21.  Bielecki R. Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego. Warszawa, 1995–1998. T. 1–3.

22.  Bielecki R. Zarys rozproszenia Wielkiej Emigracji we Francji 1831–1837. Materiały z archiwów francuskich. Warszawa; Łódź, 1986.

23.  Biernat A. Inskrypcje grobów polskich na cmentarzach w Paryżu – Père-Lachaise. Warszawa, 1991.

24.  Dangel S. Rok 1831 w Mińszczyźnie. Warszawa, 1925.

25.  Domeyko I. Moje podróże. Pamiętniki wygnańca / Wyd. E. Nieciowa.  Wrocław, 1962. T. 1.

26.  Fiszer E., Wrotnowska D. Catalogue des estampes. Bibliotheque Polonaise de Paris. Paris, 1948–1949. Vol. 2. Cz. 1.

27.  Gadon L. Emigracja polska. Pierwsze lata po upadku powstania listopa­dowego. Kraków, 1901–1902. T. 2, 3.

28.  Janowski L. Słownik bio-bibliograficzny dawnego Uniwersytetu Wileń­skiego. Wilno, 1939.

29.  Kaczkowski J. Konfiskaty na ziemiach polskich pod zaborem rosyjskim po pow­staniach roku 1831 i 1863. Warszawa, 1918.

30.  Kalinka W. Żywot Tadeusza Tyszkiewicza. Poznań, 1853.

31.  Konarska B. Polskie drogi emigracyjne. Emigranci polscy na studiach we Francji 1832–1848. Warszawa, 1986.

32.  Konarski S. Dziennik z lat 1831–1834 // Materiały Komisji Nauk Historycznych. № 23. Warszawa, 1973.

33.  [Kraskowski T.] Pamiętniki o powstaniu białowiezkiem, mający słuzyć jako materiał do historji powstań litewsko-ruskich. Paryż, 1836.

34.  Krawiec L. Lista członków Towarzystwa Demokratycznego Polskiego z lat 1832–1851 // Mate­riały do biografii, genealogii i heraldyki polskiej. T. l. Buenos Aires, 1963. S. 33-149.

35.  Księga pamiątkowa w 50-letnią rocznicę powstania roku 1830, zawie­rająca spis imienny dowódców i sztabsoficerów tudzież oficerów, podo­ficerów i żołnierzy armii polskiej w tymże roku krzyżem wojskowym “Virtuti Militari” ozdobio­nych. Lwów, 1881.

36.  Mickiewicz W. Pamiętniki. Warszawa, 1926. Т. 1.

37.  Niemcewicz K.U. Pamiętnik o powstaniu w Brześciu litewskim z r.1831. Paryż, 1863.

38.  Paszkiewicz M. Lista emigrantów polskich w Wielkiej Brytanii otrzy­mujących zasiłki od rządu brytyjskiego w latach 1834–1899 // Materiały do biografii, genealogii i heraldyki polskiej. T. 2. Buenos Aires, 1964. S. 59–109.

39.  Straszewicz G. Pollacchi della rivolutione del 29 novembre 1830 ossia ritratti dei personaggi che hanno figurato nell’ultima guerra dell’indipen­denza Polac­ca. Capolago, 1833. Vol. 1.

40.  Straszewicz J. Les Polonais et les Polonaises de la revolution du 29 november 1830, ou portraits des personnes gui ont figure dans la derniere guerre de l’independense polonaise, accompagnes d’une biographie pour chaque portrait. Paris, 1832–1837.

41.  Szczapiński J. Powstanie w puszczy Białowieskiej // Pamiętniki polskie / Wyd. K. Bronikowski. Przemyśl, 1884. T. 2. S. 241-256.

42.  Tyrowicz M. Towarzystwo Demokratyczne Polskie 1832–1863. Przywódcy i kadry członkowskie. Przewodnik bio-bibliograficzny. Warszawa, 1964.

43.  Wielobłocki J. Krótki rys wypadków Litewskich roku 1831. Paryż, 1862.