Грамыка С.М.
Нацыянальны гістарычны архіў
Беларусі ў г.Гродна.
Горад Ваўкавыск – адзін з самых старажытных гарадоў Беларусі. Першы ўспамін пра гэты горад датуецца 1-ай паловай 13 стагоддзя.1 Таму Ваўкавыск, бясспрэчна, з’яўляецца сведкам многіх падзей і дасягненняў, якія адбываліся на яго тэрыторыі, пра што і апавядаюць дакументы Нацыянальнага гістарычнага архіва Беларусі ў г.Гродна. Тэрыторыя, на якой размешчаны Ваўкавыск, у сярэдзіне 19 стагоддзя займала каля 2-х квадратных верстаў.2 Павятовы горад Ваўкавыск Гродзенскай губерні быў пабудаваны ў даліне, з усіх бакоў акружаны вельмі высокімі і крутымі пагоркамі. Размешчаны пры рацэ Ваўкавыя, якая працякала праз горад і ўпадала ў раку Рось. Пагоркі ва ўсходняй частцы горада мелі форму акопаў і называліся “шведскімі горкамі”, якія ўзніклі ў выніку шведскіх войнаў.3 За вярсту ад горада размяшчаліся фарштаты Заполле і Залессе.4
Як і любы павятовы горад Ваўкавыск меў гарадскую думу, спрошчанае грамадскае ўпраўленне, свайго павятовага прадвадзіцеля дваранства, дваранскую апеку, павятовае паліцэйскае ўпраўленне, казначэйства, сірочы суд і іншыя ўстановы.
Пра насельніцтва Ваўкавыска Баброўскі ў сваей кнізе “Материалы для географии и статистики России” пісаў наступнае: “Уездный город Волковыск – один из беднейших в уезде по численности народонаселения и по составу городского общества”. І сапраўды, у 1815 годзе пражывала 818 чалавек, у 1857 годзе ў Ваўкавыску ўжо 3310 чалавек, і ў 1890 годзе насельніцтва горада складала 8006 чалавек. Нягледзячы на тое, што насельніцтва значна павялічылася, Ваўкавыск у параўнанні з іншымі гарадамі Гродзенскай губерні займаў адно з апошніх месцаў.5
Па веравызнанню насельніцтва горада Ваўкавыска ў 1890 годзе размяркоўвалася наступным чынам: праваслаўных – 2250 чал., католікаў – 2659 чал., яўрэяў – 3058 чал., пратэстантаў – 18 чал., магаметан – 21 чал. Па саслоўям карціна выглядала так: галоўную масу насельніцтва складалі ўласна гарадскія саслоўі, якія ў тым жа годзе займалі прыкладна 76% усяго насельніцтва, ваенныя саслоўі – 18%, дваране — 3,5 %, сельскія саслоўі, якія часова жылі ў гарадах і значыліся ў розных таварыствах, разам з духавенствам – 2,5%.6
У канцы 50-х гадоў 19 стагоддзя ў горадзе знаходзілася плошча, рынак, 7 вуліц ( Гродзенская, Шырокая, Крэмяніцкая, Рынкавая, Віленская ці Хондаўская, Касцельная і Новая), на якіх размяшчаліся 58 крамаў, 2 карчмы, 12 заездных дамоў, кандытарская, аптэка, 3 лазні і яшчэ 3-е могілак (праваслаўныя, каталіцкія і яўрэйскія).8 У 1864 годзе адбылося перайменаванне некаторых вуліц, і ў 1894 годзе ў Ваўкавыску налічвалася ўжо 13 вуліц, 8 завулкаў і плошча. 9 У гэты час значна павялічылася і колькасць дамоў у горадзе. Калі ў 1817 годзе было толькі 156 дамоў, з іх 2 мураваныя,10 то ў 1890 годзе – 395 мураваных дамоў і 920 драўляных.11 І гэта нягледзячы на тое, што Ваўкавыск моцна быў знішчаны ад пажараў, асабліва пасля спусташальнага пажару ў 1886 годзе, калі згарэла 123 жілыя дамы.12
Характэрнай рысай горада стала спалучэнне праваслаўных храмаў, каталіцкіх касцелаў, іўдзейскіх сінагог. У 1815 годзе ў Ваўкавыску знаходзіліся каталіцкая царква, яўрэйскі малітвены дом. Праз 20 гадоў гораду належалі 2 драўляныя царквы: праваслаўная і каталіцкая.13 Каталіцкі касцел Святога Вацлава, мураваны, будаваўся з 1841-1848 гады дзякуючы ксяндзу Яну Лэнтоўскаму і ваўкавыскім прыхаджанам. Асвечаны быў 13 жніўня 1850 года біскупам віленскім Вацлавам Жылінскім.14 У шматканфесійным Ваўкавыску к 1890 году існавалі 2 праваслаўныя царквы, рымска-каталіцкі касцел і капліца, сінагога і 9 малітвеных школ.15
Таксама ў горадзе было некалькі адукацыйных устаноў. У 1815 годзе існавала павятовае вучылішча,16 у 1841 годзе пачало дзейнічаць гарадское прыхадское вучылішча з жаночаю зменаю,17 а к 1891 году былі двухкласная павятовая школа , пачатковая школа і некалькі яўрэйскіх хедараў.18 З 1880 года ў горадзе пачала працаваць публічная бібліятэка.19
Стан аховы здароўя ў Ваўкавыску характарызаваўся наступным чынам: у 1836 годзе дзейнічалі бальніца і яўрэйская багадзельня,20 а ў 2 палове 19 стагоддзя існавалі аптэка, лазарэт і ўжо 3 бальніцы: гарадская, турэмная і яўрэйская.21
Прамысловасць горада ў пачатку стагоддзя была развіта слаба. У 1815 годзе існавала толькі 3 фабрыкі: байкавая і 2 папяровыя,22 а ў 1837 годзе фабрык і заводаў было 4 (цагельны, гарбарны і 2 суконныя фабрыкі).23 Увогуле, прамысловае развіцце горада бярэ свой пачатак з сярэдзіны 19 стагоддзя , і ўжо ў 1891 годзе ў Ваўкавыску існавала 19 фабрык, дзе знаходзілася ўсяго 54 рабочых: тытуневая, 2 фарбавальныя, піўны завод, 2 медаварныя заводы, 2 млыны, 2 фабрыкі па вытворчасці свячэй, 3 гарбарныя заводы, 4 цагляныя заводы і 2 кафельныя фабрыкі.24
Дакументы па гісторыі гандлю апавядаюць, што ў сярэдзіне 19 стагоддзя жыхары горада, а менавіта мяшчане-хрысціяне, займаліся хлебаробствам, яўрэі – гандлем, падрадамі і продажам напіткаў.25 Яшчэ ў пачатку 60-х гадоў у Ваўкавыску не было нават кірмашу, яго заменьвалі базарныя дні па нядзелях, аўторках і чацвяргах, на якія з сельскімі таварамі, коньмі і іншай жывелаю з’ўлялася каля 500 сялянскіх павозак.26 І толькі з канца 19 стагоддзя ўжо праводзіўся кірмаш штогод, 29 чэрвеня, у дзень Святых Пятра і Паўла.27 Тут гандлявалі коньмі, мануфактурнымі вырабамі мясцовых жыхароў і тых, хто прыязджаў з суседніх паветаў. Галоўнымі прадметамі гандлю з’яўляліся зерневы хлеб, лес, шэрсць і невырабленыя скуры.28
Але гарадскія даходы не зусім адпавядалі патрабаванням горада. Грашовыя сродкі горада былі вельмі мізэрныя, у выніку чаго дзейнасць гарадской управы ва ўпарадкаванасці горада абмяжоўвалася толькі тым, без чаго нельга было крайне абысціся.
Вось так выглядаў горад Ваўкавыск на працягу ўсяго 19 стагоддзя.
____________
10. Slownik geograficzny Krolestwa Polskiego.-t.13. – Warszawa, 1893 – s.876.
11. НГАБ у г. Гродна, ф.14, воп.1, спр.612, а.3.
12. Обзор Гродненской губернии за 1886 год. – Гродно, 1887 – с.34.
13. Бобровский П. Материалы для географии и статистики России. Гродненская губерния. – СПб, 1863. – ч.П. Приложение, с.64.
14. Slownik geograficzny Кrolestwa Polskiego . – t.13.- Warszawa, 1893 – s.876.
15. НГАБ у г. Гродна, ф.14, воп.1, спр.612, а.3.
16. Бобровский П. Материалы для географии и статистики России. – СПб, 1863. – ч.П. Приложение, с.64.
17. Памятная книжка Виленского учебного округа на 1885/1886 учебный год. – Вильна, 1886 – с.16.
18. Slownik geograficzny Krolestwa Polskiego. – t.13. — Warszawa, 1893 – s. 876.
19. НГАБ у г. Гродна, ф.2, воп.13, спр.104, а.10.
20. Бобровский П. Материалы для географии и статистики России. – СПб, 1863. – ч. П. Приложение, с.64.
21. Обзор Гродненской губернии за 1882 год. – Гродно, 1883. – с. 14-14об.
22. Бобровский П. Материалы для географии и статистики России. – СПб, 1863. – Приложение, с.64.
23. НГАБ у г. Гродна, ф.1, воп.19, спр.1300, а.17 адв.
24. Slownik geograficzny Krolestwa Polskiego. – t. 13. – Warszawa, 1893. – s.876.
25. НГАБ у г. Гродна, ф.1, воп.29, спр.329, а.88.
26. Боборовский П. Материалы для географии и статистики России. – СПб, ч.П, с.916-917.
27. НГАБ у г. Гродна, ф.14, воп.1, спр.612, а.4.
28. Тамсама, ф. 14, воп.1, спр.429, а.52.
Ваш отзыв